Streekheiligen

Dezelfde engel die Maria bezocht spreekt in een droom tot Jozef. De oude man, vol levenswijsheid, neemt na overpeinzingen het zwangere tienermeisje in bescherming. In Nazareth verwacht Jozef grote problemen vanwege de zwangerschap.

Nagenoeg iedereen heeft wel eens gehoord van de annunciatie. In dit sprookjesachtige verhaal bezoekt de engel Gabriël op 25 maart de maagd Maria. Het ongeveer vijftienjarige meisje is dan thuis in het dorpje Nazareth. Het lichtwezen vertelt haar dat ze zwanger wordt via de Heilige Geest en een zoon ter wereld gaat brengen. De vader van de baby is God.

Over een maand is het weer Pasen en wordt de wederopstanding van Jezus uit de dood herdacht. Jezus werd op een vrijdag ter dood veroordeeld door kruisiging. De sabbat zou op vrijdagavond bij zonsondergang beginnen. Volgens de joodse wet mochten er dan geen bloedende mensen meer aan kruisen hangen. Bloed stond gelijk aan verlies van het leven en dus dood en verderf. Het was daarom onrein.

De periode van december tot en met half januari staat in het teken van lichtjes en andere straatversieringen die vooral na zonsondergang voor gezelligheid zorgen. Daarna, als alles weer is opgeruimd, lijkt het leeg en kil op straat. Gelukkig is dat maar tijdelijk. Want als de dagen weer gaan lengen verschijnen er in de openbare ruimtes bloemen van kleurrijke materialen. Met name rode rozen en nog rodere harten in alle maten en vormen.

Komend weekend kan in diverse plaatsen in Nederland een bijzondere profilaxe tegen ziekten aan de keel, luchtwegen en andere ziekten worden verkregen. De Blasiuszegen wordt al honderden jaren verstrekt tijdens de mis op 3 februari, de sterfdag van de heilige Blasius. De pastoor houdt dan twee al dan niet brandende gekruiste kaarsen tegen of voor uw keel en spreekt daarbij een zegen uit. De kaarsen zijn tijdens Maria lichtmis gewijd.

2 februari is de dag dat er ’s avonds bij veel mensen wordt gesmuld van pannenkoeken. Met spek, stroop, appels of chocola, alle varianten zijn mogelijk. Het gezegde ‘Op twee februari is geen vrouwtje zo arm, of ze maakt haar pannetje warm’ is net zo oud als het traditionele pannenkoeken eten.

Tijdens de Merovingische periode, in de zevende eeuw, was het christelijke geloof flink in opkomst in onze streken. Er waren rijke families die in staat waren het sterk groeiende geloof te financieren. Ze stichtten kloosters, hospitalen en kerken. Als dank werd hen de heiligenstatus toegekend. Hun namen en afbeeldingen sieren heden ten dagen nog steeds vele kerkgebouwen. Zij hebben door hun schenkingen een flink steentje bijgedragen aan de ontwikkeling van de westerse wereld zoals die nu is.

Vandaag is het 6 januari. Deze dag staat in de kerk in het teken van de drie koningen. Volgens oude geschriften waren het drie magiërs of drie wijzen die ergens uit verre gebieden ten oosten van het huidige Israël afkomstig waren. Hun namen waren Caspar, Balthasar en Melchior.

20 december is de laatste dag van de herfst. Velen zien op tegen het winterseizoen en verlangen naar warmte en zon en overwinteren daarom in Spanje. Noord-Spanje is wat koeler in december en daarom een uitermate geschikte wandelmaand. Al moet je dan wel een paraplu meenemen. De regio is er verdacht groen.

Bijna iedereen is ervan op de hoogte dat Sint Nicolaas officieel in Spanje woont en dat hij half november naar Nederland reist en drie weken later weer terugkeert naar het zonnige Spanje. Als je tijdens een huisbezoek aan de goedheiligman vraagt hoe oud hij dit jaar wordt antwoord hij meestal: “Een jaar ouder dan vorig jaar.” De toehoorders moeten hartelijk lachen en de vraag is weer vergeten.

In de loop der tijd werden er veel markante gebouwen gesloopt. De twee kenmerkende Franciscaanse heiligenbeelden die de centrale toegang flankeerden van de sfeervolle gevel van het Elisabeth ziekenhuis hebben de sloop overleefd, alsmede het passiekruis dat het dak sierde en een Heilig Hartbeeld. Ze staan tegenwoordig veilig in de ommuurde tuin rondom de kapel en de boerderij.

Aan de Leuvenaarstraat 91 in het centrum van Breda staat, geheel aan het oog onttrokken, de fraaie Elisabethkapel. Dit gebouw is centraal gelegen in het omvangrijke gebouwencomplex van Surplus. Een woonzorgcentrum voor wonen, welzijn en zorg. De meeste bewoners wonen hier gemiddeld de laatste zeven maanden van hun leven.

Men kon het niet beter treffen met Martinus als bisschop. Het prachtige bisschopspaleis liet hij voor wat het was. Nog steeds armoedig gekleed en een karige levenswijze volgend trok hij het liefst door de omgeving. Hardvochtig zoals een soldaat betaamt, maar altijd met een sociale uitleg zette hij zich in voor het geloof. De bisschop groeide uit tot een vroegmiddeleeuwse megaster.

Op 11 november wordt na zonsondergang bij veel mensen aangebeld. Als er open wordt gedaan staan er kinderen vrolijke liedjes te zingen over de heilige Sint Maarten. Ze dragen kleurrijke lampionnen met een lampje erin dat gevoed wordt door een batterijtje. Een halve eeuw geleden gingen de kinderen de straten door met een suikerbiet die kunstig was versneden tot een uitgeholde demonenkop. De biet werd verlicht door een kaarsje.

De zijden stola waaruit gouddraden voor de operaties werden gebruikt, wordt in verhaal vier vanuit de hemel door de Heilige Maria persoonlijk gestuurd naar Hubertus. Een engel wordt daarbij als postbode gebruikt. Deze vliegt met de zending naar Rome.

Dit bleek een gouden greep, de meeste pelgrims boekten een behandeling in Saint Hubert. De originele witte kleur van het afgeknipte stuk stola werd door al dit wrijven steeds bruiner van kleur. De hospitalen rondom de Basiliek van Saint Hubert getuigen nog steeds van het commerciële succes. Het bijzondere was dat niet meer de botten, maar de kleding van de heilige als geneeskrachtig werd beschouwd.

Hubertus is een heilige die overal om ons heen onopvallend aanwezig is. Hij wordt weergegeven op etiketten van sterkedrankflessen met het lichtgevende kruis in het gewei. Hij is wereldberoemd in de Benelux. Door de exposure in winkels, huiskamers, bij feesten en in media is het hert met het kruis cultureel erfgoed geworden.

De moeder overste en haar medezusters maakten zich ernstig zorgen om Margaretha’s excessieve gedrag en probeerden haar te helpen. Daarom ging Margaretha in het geheim verder met haar versterving. Haar grootste wens was om heilig verklaard te worden.

Wie tegenwoordig rommelmarkten afstruint op zoek naar iets bijzonders stuit altijd wel op Heilig Hart beelden. Ze sierden in Prinsenbeek en in de afgelegen boerderijen in de Haagse Beemden tot een halve eeuw geleden menig buffetkast. De oorzaak was de heiligverklaring van de non Margaretha Alacoque op 13 mei 1920.

Het klimaat schijnt te veranderen. Volgens de professoren en andere geleerden krijgen we te maken met in ieder geval meer hete dagen, meer regen en… meer onweer. De manier om je te wapenen tegen blikseminslag is een bliksemafleider op je dak. Vroeger was dat wel anders.

Christina vertelde dat ze tijdens haar dood een kijkje mocht nemen in de hel. Van Jezus zelf zou ze daar de opdracht hebben gekregen zondaars te bevrijden. Dat kon alleen als ze de helse straffen lichamelijk zou ervaren. Dit zou haar nieuwe levenstaak worden.

Middeleeuwse verhalen lijken overdreven en aan de fantasie van de schrijver onderhevig. De handschriften zijn moraliserend, godsdienstig en in dichtvorm geschreven. Ze zijn moeilijk te begrijpen en belanden daarom al snel in het rijk der fabelen. De geoefende lezer ontdekt in die verhalen een diepe betekenis.

Het zes meter brede retabel rondom het tabernakel herbergt heiligen die thematisch zijn gerangschikt en die te maken hebben met het Bijbelse verhaal waarin Jezus centraal staat. Het meest opvallend zijn de twee losstaande beelden. Links staat de mysterieuze priesterkoning Melchizedek die op bijna elk neogotisch altaar aanwezig is. Rechts staat Aaron, de broer van Mozes. Hij is herkenbaar aan een pectoraal met twaalf kleuren die de stammen van Israel verbeelden.

Midden jaren negentig wil het kerkbestuur van de Laurentiuskerk te Voorschoten een neogotisch hoogaltaar terugplaatsen. Het oog valt op het vergeten hoogaltaar uit Prinsenbeek dat is opgeslagen in de catacomben van het stedelijk museum van Breda.

De naam tabernakel komt van het Latijnse woord ‘tabernaculum’. Het staat voor tent. Tijdens het bekende verhaal van de uittocht van de Joden uit Egypte hielden zij hun eredienst in een tent. Later in dit verhaal krijgt Mozes op een berg hoogstpersoonlijk instructies van God hoe het tabernakel eruit moet zien.

In het centrum van Prinsenbeek stond tot een halve eeuw geleden een kunstwerk dat zijn weerga niet kent. Een reusachtig, rijk bewerkt hoogaltaar uit het befaamde Turnhoutse beeldhouweratelier van Hendrik Peeters-Divoort. Het werd geplaatst in een neogotische kerk die ontworpen is door Petrus J. Soffers uit Ginneken.

In een groot deel van de Haagse Beemden werd in de middeleeuwen veen afgegraven. De naam Moerenpad herinnert nog aan die activiteiten. De kleur van veengrond varieert van zwart tot roodbruin. Het bestaat uit dunne laagjes plantenresten, voelt sponsachtig aan en het is drassig. Soms worden er goed geconserveerde delen organisch materiaal in gevonden.

Tijdens de Goede Week, de week voor Pasen, is Witte Donderdag in de Christelijke traditie een belangrijke dag. Op die dag introduceerde Jezus in het Bijbelse verhaal de eucharistie.

Ieder huisje heeft zijn kruisje. Een drama voor veel ouders is het bedplassen van hun kroost: enuresis nocturna. Er wordt liever niet over gesproken. Vooral als de ouders zelf ook bedplassers waren. Er zijn meerdere oorzaken voor dit probleem bekend. Schaamte, irritatie en hoog oplaaiende emoties als ’s ochtends de matras en/of de lakens voor de zoveelste keer doorweekt zijn vormen ‘lastige’ gespreksstof.

De adellijke familie de Merode werd in 1759 eigenaar van het landgoed Gageldonk in de Haagse Beemden. Deze familie had van oudsher een tak in het Belgische Geel en ondersteunde daarom de cultus rondom de patroonheilige Dymphna in de kapel. Hoewel de heilige in de kapel van Gageldonk de laatste jaren voornamelijk een curiositeit is geworden kwam daar sinds kort verandering in.

Een remedie tegen krankzinnigheid en geestelijke handicaps in de kapel van Gageldonk? In de Boschstraat is op nummer 22 het stedelijk museum gevestigd. Het pand heeft tot 1825, zo’n twee eeuwen lang, als dolhuis van de omgeving gefungeerd. Hier werden stad en platteland beschermd tegen gevaarlijke mensen.

Op de tweede zondag in de meimaand is het ieder jaar feest. Dan is het Moederdag, het feest van allen, maar van moeder toch het meest. En moeders hebben het op die dag meestal reuze naar hun zin. Ze krijgen cadeautjes en worden in het zonnetje gezet. Mocht moeder in de hemel vertoeven dan wordt haar laatste rustplaats gepoetst, geschrobd en versierd met leuke plantjes en bloemen. Maar waar vindt dat gebruik zijn oorsprong?

In de nacht van 30 april op 1 mei is het niet pluis. Deze nacht staat bekend als de Walpurgisnacht. Heksen, duivels, demonen en andere duistere lieden komen dan op afgelegen plekken samen en dansen rondom vreugdevuren. Zij vieren dan hun jaarwisseling waarin Satan centraal staat. Het festijn heeft een lange geschiedenis

Op rustige tijden, vooral tussen zonsondergang en zonsopgang, huppelen over de weilanden in het groene hart grote hazen rond. Er is wel een dosis geluk bij nodig er een te spotten want de hazen staan op de rode lijst van bedreigde dieren in Nederland. Ooit kwamen ze veel voor, maar sinds halverwege de vorige eeuw is hun aantal teruggelopen. Omdat de dieren de drukte van overdag en de hongerige wilde katten mijden zijn het nachtdieren geworden. Een onderbouwde telling van het aantal hazen is daarom moeilijk geworden.

Vanuit de parochie H. Maria Magdalena in Prinsenbeek wordt door de Werkgroep Kinderkerk Paasviering PHMM met de paasdagen een tweetal evenementen voor kinderen georganiseerd. De locatie is de sfeervolle Martinuskerk in Princenhage die vanwege het prachtige interieur hiervoor bij uitstek geschikt is.

Vandaag het laatste deel van het drieluik over streekheilige Gertrudis.

Na haar dood werd Gertrudis vooral aangeroepen tegen ongedierte als ratten en muizen. De relatie van deze knaagdieren met de heilige komt voort uit haar verzwakte conditie. Ze viel vaak in slaap van vermoeidheid. Vooral als ze aan het spinnen en handwerken was. Maar ook tijdens haar gebeden in afzondering van de nonnen. Dan was ze langere tijd heel stil, zo stil dat muizen en ratten langs haar heen liepen alsof ze een meubelstuk was. Eens klom er zelfs een muis tegen haar ruwe wollen boetekleed omhoog zonder dat ze het in de gaten had. De legende was geboren.

In de middeleeuwen werd de bevolking met dezelfde problemen geconfronteerd als tegenwoordig. Pech onderweg, ziektes en ongedierte zijn van alle tijden. Moderne middelen zoals navigatie, goede medicijnen en bestrijdingsmiddelen zijn nog niet zo lang beschikbaar. Een paar eeuwen geleden waren er gelukkig de heiligen.

Valentijnsdag wordt gevierd op 14 februari. Liefde en vriendschap worden gedeeld met kaarten, rozen en cadeautjes. Deze dag is vernoemd naar en verbonden aan de heilige Valentinus of Valentijn van Rome. Dat is vreemd, omdat deze heilige in zijn leven niets met verliefde stelletjes van doen had. Toch kunnen dingen raar lopen, ook na een mensenleven.

Wie bang is voor de tandarts moet slim zijn. Zo dacht men in de middeleeuwen in de Haagse Beemden en Prinsenbeek. Als de kiezen pijn deden dan was een tochtje naar de markt geen pretje. Daar zat de chirurgijn op patiënten te wachten te midden van een groep kijklustigen. Als je de chirurgijn niet vertrouwde was de kapper de andere optie. Maar dat je publiekelijk pijn ging lijden stond vast.

De bevolking vlocht in voorchristelijke tijden een vierarmig kruis en bevestigde dit als amulet aan de gevel van hun huizen. Tijdens de kerstening werd dit gebruik voortgezet en sprak men van het ‘Brigidakruis’. Bij geloofsvervolgingen kon dit gevlochten kruis na de mis snel worden gedemonteerd om gevangenisstraf te voorkomen. Samen met de Ierse missionarissen kwam Brigida ook terecht in het gebied rondom Breda.

Het is nog niet goed mogelijk om met een machine van gras melk te maken. De witte motor die dat wel met gemak doet, is de koe. Als het kostbare dier ziek is, wordt de dierenarts gebeld. Die laat met behulp van moderne middelen het rund zo weer vrolijk de wei inlopen. Nog niet zo lang geleden zaten de boeren nog met de handen in het haar als hun inkomstenbron ziek werd. Gelukkig bood de kerk hoop want er was een keur aan heiligen die elk een bepaald probleem konden oplossen. Mits er genoeg gebeden en geofferd werd natuurlijk. Bij problemen rondom runderen, zoals bijvoorbeeld de veepest, riep men Brigida aan. Wie was zij?