In veel plaatsen komen we de naam en de beeltenis van de heilige Ursula tegen. Dat komt omdat Ursula en de elfduizend maagden vanaf de middeleeuwen een enorme populariteit genoten. Wie was Ursula en wat zijn de historische feiten?
In de huidige Ursulabasiliek in Keulen is een Latijnse inscriptie te lezen. De tekst is rond het jaar 400 in een blok zandsteen gebeiteld. Het verhaal gaat over een zekere Clematius die op eigen kosten de basiliek heeft laten bouwen ter ere van heilige maagden die hun leven hebben gegeven voor het christelijke geloof. Namen en aantallen staan er niet bij. Eveneens ontbreken gegevens over de herkomst en de plaats van de martelingen. Een andere historische bron vermeldt dat senator Clematis in de vierde eeuw in Keulen een kerk heeft laten bouwen ter ere van maagdelijke martelaressen. De Ursulakerk.
Merovingisch grafveld
Rond 1100 wordt tijdens werkzaamheden rondom de Ursulabasiliek in Keulen een begraafplaats gevonden. Een enorme hoeveelheid botten uit de Romeinse tijd worden er opgegraven. Overblijfselen van kinderen, mannen en vrouwen. En er wordt een grafsteen ontdekt waarop de naam Ursula staat gebeiteld. Het blijkt een meisje van acht jaar oud te zijn geweest. Deze naam vindt men passend voor de leidster van het groepje martelaressen. Er worden nog meer Oud-Romeinse grafstenen gevonden. Men gaat er voor het gemak vanuit dat de grafstenen waarop vrouwennamen zijn gegraveerd bij het groepje martelaressen horen. Rondom de namen ontstaat er een prachtig verhaal. Na de benodigde twee wonderen worden de martelaressen heilig verklaard. De botten en namen van mannen en kinderen zijn een probleem. Daarom wordt er een mystica geraadpleegd die op elke vraag een passend antwoord heeft. De legende wordt geboren.
Grafroof
Een financieel lucratieve reliekenhandel komt op gang. De vraag is zo groot dat militaire grafvelden worden geplunderd om aan de vraag te kunnen voldoen. De botten worden voor kapitalen over de gehele christelijke wereld verspreid. De heilige Ursula en haar maagdelijke volgelingen stijgen naar de status van middeleeuws christelijk idool. Het komt de welvaart van Keulen ten goede.
Foute vertaling
In de vroege middeleeuwen gaat een Britse legende rond over een beeldschone christelijke Schotse prinses. Ze heet Pinnosa. Het maagdelijke meisje is uitgehuwelijkt aan een knappe jonge Britse prins. Het meisje wil graag met hem trouwen, mits ze eerst met elf maagdelijke hofdames op pelgrimage mag naar Rome. En de prins moet zich laten dopen. De legende is razend populair en er ontstaan twee bijna identieke varianten. In de Latijnse tekst is de naam van een van haar chaperonnes Undecimillia oftewel de kleine Elfde. Het gaat mis bij de vertaling van deze Latijnse tekst waar de hoofdletters XIM gelezen worden als de elfduizendste. De letter M is echter een afkorting van het woord Martyres, martelaren.
De versmelting
Het Duitse verhaal over het groepje Keulse martelaressen wordt verbonden met de twee populaire Engelse legendes. De adellijke Pinnosa krijgt de naam Ursula. Zij wordt de hoofdpersoon om wie het allemaal draait. En in plaats van elf krijgt de prinses elfduizend chaperonnes mee. Om de middeleeuwse toehoorders te bekoren wordt Ursula een oogverblindende schoonheid. Bij haar vergeleken vallen haar elfduizend begeleidsters in het niet. In het nieuwe verhaal regelt de vader van de prinses, koning Maurus, bewaking en een groot schip. Het probleem van de gedolven geraamtes en grafstenen van mannen past prima in deze nieuwe versie. De elfduizend-en-een christelijke maagden vertrekken per boot naar paus Syriacus. Via de Noordzee en de rivier de Rijn reizen de elfduizend-en-een pelgrims met een boot naar Rome. Hoe dat in de praktijk mogelijk was, wordt in het verhaal niet genoemd. Tussen de oorsprong van de Rijn en de rivier de Tiber is veel land, maar gezien het enorme aantal analfabeten in die tijd was dat feit onbelangrijk. Een andere vraag is hoe enorm het schip wel niet moet zijn geweest om elfduizend mensen te vervoeren.
Aangemeerd in Rome is de kerkelijk leider zo onder de indruk van de elfduizend prachtige meisjes dat hij zijn ambt opgeeft en met de meisjes meereist naar Groot-Brittannië. De paus in het verhaal heeft echter nooit bestaan. Voor het gemak verzint men hiervoor een verklaring. Paus Syriacus wordt voor zijn doodzonde gestraft. Alle documentatie over hem wordt in Rome gewist. De ontmoeting van de maagden met de paus wordt geplaatst tijdens de heerschappij van de christenvervolger Diocletianus. De massale intocht van de christenen in Rome was de keizer een doorn in het oog. De staatsveiligheid was in gevaar. Vandaar dat hij een groep barbaren, Hunnen, de opdracht gaf de pelgrims en de paus af te slachten.
Na het inschepen op hun boot vertrekken de pelgrims en de paus over de Tiber en de Rijn richting Noordzee. In Groot-Brittannië zal Ursula met haar prins trouwen. Het gezelschap wordt in Keulen, een plaats aan de Rijn, op een zonnige 21 oktoberdag opgewacht door de Hunnen en volledig afgeslacht, inclusief de verzonnen paus Syriacus en de stoere Britse bewakers. De jonge maagden worden door de woeste krijgers eerst verkracht alvorens ze worden vermoord. De beeldschone Ursula krijgt een voorkeursbehandeling. Het opperhoofd Atilla de Hun doet haar een huwelijksaanzoek maar Ursula weigert. Ze gaat immers met haar prins trouwen. De hoofdman is zo boos dat hij haar niet eens meer wil onteren. Eigenhandig schiet hij een pijl in haar hart. De Engelse prins heeft zich in de tussentijd laten dopen. Hij kan niet meer wachten samen te zijn met zijn verloofde en reist haar tegemoet. Hij treft zijn Ursula stervend aan op de rivieroever van de Rijn en wil haar een laatste liefdeskus geven. De knappe prins wordt net voor de kus gedood door een pijl van het jaloerse opperhoofd Atilla de Hun. De misdaad van de duivelse Atilla de Hun zorgt er op die manier voor dat de maagdelijkheid van Ursula niet wordt aangetast. Dit komt haar heiligheid ten goede.
(dit verhaal wordt morgen vervolgd)
