Wie bang is voor de tandarts moet slim zijn. Zo dacht men in de middeleeuwen in de Haagse Beemden en Prinsenbeek. Als de kiezen pijn deden dan was een tochtje naar de markt geen pretje. Daar zat de chirurgijn op patiënten te wachten te midden van een groep kijklustigen. Als je de chirurgijn niet vertrouwde was de kapper de andere optie. Maar dat je publiekelijk pijn ging lijden stond vast.

Bij kiespijn bestond slechts één medische behandeling en dat was extractie van het element. Als verdoving was er alleen een slok sterke drank beschikbaar. In de middeleeuwen bestonden er nog geen televisie, internet en bioscopen. De razend populaire horrorfilms van tegenwoordig werden toen live bekeken in de buitenlucht, een beetje zoals de real life tv-programma’s van nu. De door merg en been gaande pijnkreten zorgden voor sensatie en de voorstelling was gratis.

Tandheelkunde

Pas in de gouden eeuw, de tijd van Rembrandt, begon de medische wetenschap zich te verdiepen in het fenomeen tandheelkunde. De tanden werden vanaf die tijd getrokken met een 15 centimeter lange tandensleutel. Het apparaat leek op een kurkentrekker en kon per slag slechts 90 graden gedraaid worden, waarna het apparaat moest worden losgemaakt en weer opnieuw aan de pijnlijke kies moest worden bevestigd. Patiënten moesten nog tot 1844 wachten totdat de eerste verdoving werd toegepast: lachgas.

Protheses en hun herkomst

De rijken waren welgesteld genoeg om suiker te kopen. Dat was een luxe en het werd in alle gerechten verwerkt. Daarom liep ook het gros van de adel van Breda en omstreken er met een slecht gebit bij. Ook hun tanden werden getrokken. Ze waren zelfs rijk genoeg om een prothese te kopen. Die werden gemaakt van echte tanden, die meestal afkomstig waren van gesneuvelde soldaten. Op het slagveld werden ze met een tang uit de dode soldaten getrokken. In een grote pan werden de tanden gekookt en op maat geschuurd voor plaatsing in een prothese. De basis was van metaal of porselein.

Als er onvoldoende soldatentanden beschikbaar waren dan werden er ’s nachts graven geopend en werden de doden van hun tanden beroofd. Dit was makkelijk verdiend geld. Armen konden ook een centje bijverdienen en lieten af en toe vrijwillig een goed tandje trekken.

De heilige Appolonia

Gedoe met de tanden betekende altijd pijn. Gelukkig was er de kerk die voor alle narigheden wel een heilige beschikbaar had. Als offer kon je tot die heilige bidden, een extra financiële bijdrage in het offerblok was zeer welkom. Al die prachtige beelden en kerkgebouwen moesten immers ook betaald en onderhouden worden.

Degenen die slim probeerden te zijn om de pijnlijke extracties te ontlopen wendden zich tot deze heiligen. De heilige die vanuit het hiernamaals uitstekende hulp bood bij tandpijn was Apollonia. Ze was net zo mooi als haar naam is en ze wordt afgebeeld met een tang in haar handen. In die tang zit een kies. Ze werd geboren rond het jaar 200 in Egypte. In de legende werd haar moeder zwanger van het meisje nadat ze intens tot de maagd Maria had gebeden.

Gefolterd en heilig verklaard

Apollonia wilde haar geloof niet afzweren. Ze ging het zelfs verkondigen in Alexandrië. Ze werd opgepakt door de Romeinen en gedwongen een godenbeeld te vereren. In het marmeren afgodsbeeld woonde een geest die Apollonia er volgens de legende uit joeg. Toen het godenbeeld daardoor uiteenspatte schreeuwde de geest dat hij verjaagd werd door de maagd Apollonia. Ze werd om haar misdaad gefolterd.

Eerst werd haar complete gebit uit haar kaken getrokken. Daarna kreeg ze de keuze tussen de brandstapel of bekering tot het heidendom. Volgens het verhaal sprong Apollonia tijdens een onoplettend moment van haar beulen zelf in het vuur. Dit gebeurde op 9 februari 249. Waarschijnlijk pleegde ze vanwege de intense pijn zelfmoord door zich in de vlammenzee te storten. Ze wist ook dat ze door die daad heilig zou worden. Een felbegeerde titel in die tijd. Apollonia’s roem duurde bijna zeventienhonderd jaar. Toen namen de tandartsen de tang van haar over. Ook in de Haagse Beemden en Prinsenbeek.