2 februari is de dag dat er ’s avonds bij veel mensen wordt gesmuld van pannenkoeken. Met spek, stroop, appels of chocola, alle varianten zijn mogelijk. Het gezegde ‘Op twee februari is geen vrouwtje zo arm, of ze maakt haar pannetje warm’ is net zo oud als het traditionele pannenkoeken eten.
Een goed gelukte pannenkoek is mooi rond van vorm en goudgeel van kleur. De lekkernij doet denken aan de zon en maakt mensen blij. Bij de oude Kelten werd op de vooravond van 1 februari Imbolc gevierd, een vruchtbaarheidsfeest. Het vond plaats halverwege de zonnewende, de kortste dag, en het begin van de lente. De lammetjes worden rond deze tijd geboren, de dagen worden zichtbaar langer en de lente laat niet lang meer op zich wachten. De ronde pannenkoek is nog steeds een feestelijk symbool voor zonnige gebeurtenissen.
De missionarissen die het christelijke geloof op Britse bodem verspreidden gebruikten het Keltische feest om zieltjes te winnen. Zij verbonden de Ierse heilige Brigida aan de feestelijke dag en verboden de heidense feestelijkheden. De ronde koeken mochten blijven. Die leken ook wel op een hostie, een reminder om het nieuwe geloof te omarmen. Brigida is een vrouwelijke heilige die geassocieerd wordt met de vruchtbaarheid van koeien.
Voor de heidense Kelten waren runderen en schapen belangrijk. Hierom gingen ze akkoord met de verandering. Zolang hun feestje maar niet werd afgepakt bleven ze enthousiast. Op de meeste afbeeldingen heeft Brigida het wonderschone gezicht van een Griekse godin en aan haar voeten wordt in de regel een tevreden koe afgebeeld.
In Bavel en Prinsenbeek stonden nog niet zo lang geleden mooie Brigidabeelden boven de hoofdingangen van de melkfabriek en de meisjesschool. In het Paulus van Daesdonckmuseum in Ulvenhout valt een mooi exemplaar te bewonderen. Het melkpad in de Haagse Beemden heeft zijn naam te danken aan de afwatering van de melkfabriek van Prinsenbeek. In de sloot naast het pad stroomde langzaam het maagdelijk witte afvalwater.
De missionarissen hadden nog een troef om de heidenen over te halen christen te worden: het lichtende kind in Jeruzalem. Volgens de oude Joodse wetten moesten jongetjes veertig dagen na hun geboorte in de tempel worden opgedragen aan God. De ouders konden het kind weer terugkopen door een offer te brengen. De moeder moest zich dan in de tempel ritueel reinigen na de periode van zondige bevruchting en zwangerschap. Dat kon door een kostbaar offer mee te brengen, zoals een ram.
Omdat Jozef en Maria geen geld hadden voor een schaap kon worden volstaan met twee witte duiven. Zo werd ook het kindje Jezus veertig dagen na zijn geboorte door Jozef en Maria naar de tempel gebracht. Zijn stiefvader Jozef kocht het kind terug door de witte duiven te offeren. In de tempel troffen Jozef en Maria twee bijzondere mensen aan. De hoogbejaarde profetes Hanna die al 84 jaar weduwe was en Simeon, waarschijnlijk een priester. Beiden herkenden in baby Jezus een bijzondere mens die het licht zou worden voor velen.
Hanna en Simeon hadden voor Maria ook minder mooie voorspellingen. De ergste was dat het kind zijn moeder veel leed zou berokkenen, dat zou aanvoelen alsof haar hart doorboord zou worden met een vlijmscherp zwaard. Deze gebeurtenis werd in het nieuwe geloof veertig dagen na eerste kerstdag gevierd met een mis. Tijdens zo’n mis trok een fraaie processie met veel kaarsen door de kerk. In eerste instantie werd Maria met deze gebeurtenis verbonden waardoor 2 februari de naam Maria lichtmis kreeg.
Tot in 1962 het Vaticaan besloot om drastisch te moderniseren. Maria was te populair. Voortaan moest de nadruk liggen op baby Jezus en niet op zijn moeder. De afgelopen zestig jaar wordt 2 februari door de kerk dan ook omschreven als ‘De opdracht van Jezus in de tempel’. Vandaar dat tegenwoordig de naam Maria lichtmis enige verwarring oproept. Van de pannenkoeken mag gelukkig nog steeds worden genoten.
Organist Jan Monden uit Bavel heeft een historisch muziekwerk over Maria lichtmis bewerkt. Het is op Youtube te beluisteren via onderstaande link:
