Het is alweer ruim dertig jaar geleden dat Engelsman John Elkington een goedaardige vorm van kapitalisme bedacht, die het failliete communisme zou vervangen en overtreffen in positief effect voor de samenleving. Toch schiet het maar niet op met die mooie nieuwe wereld voor mens, natuur en maatschappij, de losse vertaling van ‘people, planet & prosperity’.

Anno 2024 houden de makers van ‘verhoogde intelligentie’ ons opnieuw voor dat we op de drempel staan van een samenleving waarin we dan eindelijk echt gebroederlijk zullen drinken uit de hoorn des overvloeds. Weliswaar zal bijna niemand nog een baan hebben, maar werk zal niet nodig zijn voor het genereren van inkomen. Dat doen de machines. De verhoogde intelligentie zal ervoor zorgen dat de opeengestapelde vernieling van de planeet toch net op tijd zal worden omgekeerd en mensen willen het liefst eindeloze vrije tijd en gouden sneakers. Toch? Laat de ondernemers dealen en de handelaars handelen en de nazaten van Onassis distribueren en dan zal het allemaal goed komen.

Geloven in vliegende olifanten

Vooralsnog is het geloofwaardiger dat Iwan met de kikvorsprinses zal trouwen of dat een kat met kaplaarzen ervoor zal zorgen dat de Taylor Swift een illegale Mexicaanse immigrant als partner kiest. Wij stervelingen (althans velen onder ons) zijn bezorgd dat de bandeloze competitiestrijd en hebzucht van het hoogste echelon ons in een luxe touringcar vervoert naar een toekomst à la Huxley of Orwell of allebei.

Beide alternatieven zijn even triest en troosteloos en die toekomst komt angstaanjagend dichtbij. Orwell waarschuwde in 1948 (en in '1984') voor een samenleving waarin elke stap van iedere burger wordt gevolgd door een alziende computer met de vriendelijke naam ‘Grote Broer’. Dat heet nu smart city. Huxley schreef al in 1932 (Brave New World) over een totalitaire consumptiemaatschappij waar iedereen gelukkig zal zijn, of beter gezegd, tevreden. Elke echte emotie wordt onderdrukt door pillen en de mens is vanaf zijn machinale conceptie veroordeeld tot één bepaalde klasse, waarbij opleiding de rangen en standen bepaalt.

Herkenbaar?

Het idee van Elkington staat in scherp contrast; uitbaters zouden hun winst berekenen op basis van wat een onderneming daadwerkelijk kost. De kosten voor mens en natuur zouden worden betrokken in de berekening en de opbrengst zou worden bekeken in het licht van het niveau van algehele beschaving en welvaart die dat voor de samenleving oplevert. Halleluja!

Dat laatste is volgens Bill Gates en de door hem gesponsorde ‘Gapminder’ helemaal okidoki. Gapminder is een organisatie zonder winstoogmerk die zich als doel heeft gesteld op wetenschappelijke wijze misconcepties over de misère in de wereld uit de weg te ruimen. De insteek is dat, in tegenstelling tot wat de meeste mensen denken, het steeds beter gaat met people, planet en prosperity. De berekeningen zijn een beetje uit de losse pols, à la Tucker Carlson. Die maakte vorige week in de supermarkt van Moskou een promotiefilmpje om aan te tonen hoe goed en goedkoop de huishoudboodschappen daar nu zijn. Inderdaad, ook in Rusland kan de consument nu kiezen uit driehonderdvierentwintig verschillende smaken tandpasta, maar als je de kosten legt naast het uurloon van die paar overgebleven jonge mannen, gaat de vlieger niet op.

De kloof wordt alleen maar groter en het weldoende kapitalisme van John Elkington is helaas vervangen door een financieel totalitaire versie, waarbij ook de digitale vernieuwingen het grootste deel van de wereldbevolking enkel dieper de misère in drijven. De markt werkt perfect als je je niks aantrekt van de fysieke en virtuele vuilnisbelt die achterblijft. Het nieuwe kapitalisme gelooft wel in inmenging van de overheid voor scholing, zorg en veiligheid, maar het belastinggeld waarmee die arme ministers dat moeten betalen groeit in cryptofarms en staatsdrukkerijen, aangevuld door wat de kleine ondernemers en overgebleven loonslaven wel afdragen.

Als de olieboeren al niet bereid waren het opruimen van hun vuiligheid mee te nemen in het kostenplaatje en de pharma-boeren hele regeringsfamilies op de knieën dwingen, lijkt het naïef om te denken dat de gedeelde welvaart en het gedeelde welzijn om de hoek liggen dankzij AI. Ik geloof nog eerder in vliegende olifanten.