Burgerschap is een verplicht onderdeel van Graaf Engelbrecht in het lesprogramma. Bij het domein ‘identiteit’ hebben leerlingen interviews gehouden met grootouders. De diepgang en de besproken onderwerpen zijn ontroerend, grappig, herkenbaar, liefdevol en hebben de band tussen verschillende generaties versterkt. Deze week: onderdelen uit een interview met de oma van Daleela uit havo 5.
Voor deze opdracht heb ik mijn allerbeste vriendin en mijn grootste fan geïnterviewd, namelijk mijn oma. Mijn oma heeft een ingewikkeld leven meegemaakt en daarom leek zij mij de uitgelezen persoon om dit interview te doen. De vraag waar ik antwoord op zocht in dit interview is: 'wat is haar droom na alles wat ze heeft meegemaakt'.
Maria Adriana Elizabeth Remie-Van Der Linden
Zo heet ze officieel. Maar iedereen noemt haar Ria Remie. Ze is geboren op 12 januari 1951 in Breda. Dus de oorlog was gelukkig voor haar tijd. Haar oudere broer en haar familie hebben dit wel meegemaakt. Zij vertelden haar weleens verhalen over deze tijd. Dit waren geen heftige, hartverscheurende verhalen, maar gewone dingen die toen in de oorlog door meerdere mensen werden gedaan. “Ik weet wel nog dat mijn moeder altijd vertelde dat ze op een fiets met houten wielen helemaal naar Zevenbergen moest rijden om groenten te halen.”
De opa van mijn oma was een Duitser. Ook was zijn zoon, dus de vader van mijn oma, een schoenmaker. “Al die Duitse soldaten of officiëren kwamen bij hem om laarzen te maken, dus zij hadden daar vroeger best wel veel voordeel aan en daardoor hadden mijn ouders het relatief goed in vergelijking met de rest van de buurt.” Ze groeide dus op na deze tijd en ging al snel naar school.
School
“Ik heb eerst acht jaar op de basisschool gezeten, maar in die tijd moest je ook op zaterdag naar school. Dus ik had alleen zondag vrij. Hierna ging ik naar de middelbare school en toen was ik zo blij dat ik dan op zaterdag ook eindelijk vrij was. Dat geluk was maar van korte duur want het eerste jaar dat ik op de middelbare school zat, hebben ze de zaterdagse schooldag afgeschaft. Daar baalde ik goed van”. De middelbare school was enkel de huishoudopleiding. Ik kan me dat niet inbeelden, ik wil altijd net iets hoger doen dan dat ik eigenlijk kan en mijn oma was al tevreden met de huishoudschool? Toen legde ze me uit: “Ik was altijd heel erg druk en vrolijk in de klas, dus ik was nooit echt met hetgeen bezig waar ik mee bezig moest zijn. Ik kon het wel, maar ik vond het echt gewoon niet interessant.”
Ze wilde net als haar vader zelfstandige worden en een eigen winkel gaan runnen. Thuis had ze al gezien dat je daar helemaal geen opleiding voor nodig hebt, dus vandaar dat ze dat ook niet heeft gedaan. Er was ook niet echt onderscheid tussen de jongens en de meisjes. Maar ze deed zelf ook mee aan de opgekomen jongerencultuur.
Jongerencultuur
Hoe was dat? “Ja dat was de flowerpower tijd, gewoon een en al vrolijkheid en lang leve de lol.” Maar er waren wel erg veel veranderingen in haar jeugd, vertelt ze. In haar tienertijd was de nieuwe generatie ineens overal tegen, de provo’s. “Ik hoorde nog niet bij die generatie dus wij hebben daar gewoon van geprofiteerd. Alles wat vantevoren was opgesteld qua regels, werd in die tijd compleet omgegooid.” Maar ik vroeg me af op ze daar ook aan meedeed. Ze was natuurlijk nog niet heel oud, namelijk 13 jaar. Maar daar kreeg ik een duidelijk antwoord op: “Jazeker! Ik had ook een provofiets, ik deed ook mee en dat was natuurlijk wel interessant.” Een provofiets was een omafiets die wit geschilderd werd en dan hoorde je automatisch bij de provo’s. "De flowerpowerjeugd was helemaal gekleed in bloemen en dat wilde ik dan natuurlijk ook weer hebben." Ze hoorde niet bij één groep maar deed eigenlijk gewoon mee met de trends die ze leuk vond. Ze stopte op zestienjarige leeftijd met school en ging toen aan het werk.
Baantje
In de laatste klas van de huishoudopleiding moest ze stage lopen. “Ik liep stage in een drogisterij en dat vond ik zo interessant en leuk om te doen. Ik werd ook vaak gevraagd in het weekend, en als je ergens goed in bent en je wordt gewaardeerd dan vind je je baantje steeds leuker worden.” In die tijd werd de etalage gevuld en gedecoreerd door een etaleur. Maar soms kwam die meneer niet opdagen. Mijn oma zei toen tegen haar baas dat zij dat best wilde doen. “Kan jij dat dan?”, was meteen zijn vraag. Ze ging het gewoon doen en bleek daar toch talent voor te hebben, want haar baas vond dat ze goed werk had geleverd. “Nadien werd ik iedere zaterdag gevraagd om de etalage te maken, want stiekem was dat een groot succes.” Daarna volgde haar echte baan. Ze ging na haar opleiding solliciteren bij een drogisterij in Breda. Daar heeft ze van alles moeten doen en elke functie onder ogen mogen zien. Hier heeft ze enkele jaren gewerkt.
Familie
Haar gezin bestond uit vader, moeder en vier kinderen. Ze heeft een broer en twee zussen. Gelovig waren ze niet, zij hechtten erg veel waarde aan het aanleren van de normen en waarden. Daar waren ze bij haar thuis wel streng op. “Wij moesten iedereen die ouder was aanspreken met u, ellebogen van tafel, eten met mes en vork en zo hadden wij nog veel meer regels waar wij ons thuis aan moesten houden.”
Ze woonde in Breda in een bovenhuis. Dat was een huis waar beneden mensen woonden, maar zij hadden het grootste gedeelte, namelijk de eerste en de tweede verdieping en nog een hele grote zolder. Het was wel een grote bovenwoning. “Ook hadden wij een ontzettend groot balkon aan de keuken en ook een tuin. Maar die tuin was beneden dus als we naar de tuin wilden moesten wij omlopen.”
Op een geven moment was er een soort vakantie waar je je voor kon inschrijven en dan ging je allemaal leuke dingen doen. En dat deed ik dan ook, maar als deze activiteiten op zaterdag waren moest ik mijn zusjes meenemen. Dus ik was feitelijk helemaal niet vrij.” Dit is zo gek om in te beelden, want de jeugd van tegenwoordig is helemaal niet zo. Heb je jongere broers of zussen? Gaan ze naar het kinderdagverblijf of wordt er een oppas gezocht. Huishouden? Dat doen je ouders of zij huren een hulp in. Als je er echt over na gaat denken, hebben we het eigenlijk veel beter dan in dit geval mijn oma. Ik zou er niet aan moeten denken om op al mijn zaterdagen op mijn broertje te letten.
Hoe ouder ze werd, hoe meer dit een rol ging spelen in haar leven. Een paar jaar later kreeg ze een vriendje. Daar mocht ze niet mee omgaan van haar moeder, want dat vond ze allemaal maar niks. Dus dat werd allemaal stiekem gedaan. “Dat vriendje had ik ontmoet toen ik een keer naar de bioscoop ging met mijn zusjes. Daarna heb ik hem eigenlijk niet meer gezien, maar ik wist wel dat hij in de buurt woonde.” Drie jaar later kwam ze hem weer tegen en bleek hij bij mijn oma’s broer in de klas te zitten. Zo hebben ze weer contact gekregen en kregen ze een relatie. Maar dit moest allemaal stiekem nog steeds. Dat deden ze toch.
Toen raakte mijn oma na vier jaar in verwachting. Daar waren haar ouders ook fel op tegen. Zij wilden dat het weggehaald werd, maar mijn oma en haar vriendje vonden van niet. Dus zij gingen in gesprek met de GGD. Het verliep erg gunstig, want het bleek dat het heel erg duidelijk werd dat mijn oma het niet wilde en daardoor werd ze in haar gelijk gesteld en mocht ze de baby houden.
Ze wilden wel trouwen voordat ze de baby kregen. En dat lukte. Maar ze wilden ook graag een eigen woning. In de tussentijd trokken ze tijdelijk in bij haar vriendje. Maar na een tijdje zijn ze toch echt samen gaan wonen. Beide families woonden in Princenhage en ze werkten beiden in Breda. Daar wilden ze dan ook wonen, en daar woont ze nog steeds. Deze tijd had erg veel obstakels, maar is toch goed uitgepakt. Haar vriendje is mijn opa en zij zijn 55 jaar samen geweest waarvan 51 jaar getrouwd.
Vrijetijdsbesteding vroeger
Mijn opa werkte bij de belastingdienst en in die tijd werkte hij aan de grens. De grens sloot om 12 uur op zaterdag en ging op zondagnacht weer open. Dus daardoor hadden ze het weekend vrij. “Wij waren altijd op pad. Allemaal leuke dingen. Naar zee, de dierentuin, sporten, feestjes. Maar bij die feestjes was het altijd wel leuk. Want het kon gebeuren dat hij werd opgebeld om te komen werken, maar als we een feestje hadden en hij had een wijntje gedronken zei hij dat ik hem maar ziek moest melden.” Dus naast dat ze beiden werkten, genoten ze ook echt van hun vrije tijd.
Sporten deden ze ook erg veel. Zo vertelt mijn oma: “Ik heb vanaf dat ik vier jaar ben gesport bij een gymnastiekvereniging en toen ik acht werd ging ik ook op wandelsport. In de tussentijd zat ik ook nog bij een kinderkoor, dus ik was altijd wel heel erg druk met van alles en nog wat. Toen ik zeventien werd stopte dat een beetje door mijn huwelijk en kinderen. Maar toen we eenmaal in Princenhage woonden hebben we samen de draad opgepakt en zijn we gaan sporten bij de judovereniging. De kinderen schoven daarna ook aan dus dat was erg leuk als gezin zijnde. Maar dit bleef wel binnen de perken. Ik deed dit nooit op hoog niveau, want ik moest daarnaast voor mijn twee kinderen zorgen en gewoon werken. Dus ik was erg bang voor blessures en ben daardoor op een gegeven moment gestopt.”
Corona
Met een grote sprong in de tijd vraag ik mijn oma naar haar ervaring met het coronavirus en de pandemie. “Die hele pandemie had gelukkig niet heel veel invloed op ons leven. We vonden onze draai wel door toch leuke dingen blijven te doen. Dan gingen we weer een keertje fietsen, of we pakten de auto en gingen ergens wat drinken en motorrijden kon allemaal gelukkig nog. En doordat ik altijd met opa was, was ik helemaal niet eenzaam.” Opa en oma wonen gelukkig heel dicht bij ons, sterker nog op 1 straat afstand. Dus wij zijn eigenlijk heel erg vaak gewoon naar opa en oma gegaan. Wij hielden dan wel afstand maar wij zijn dit eigenlijk gewoon blijven doen gelukkig.
Ook hebben zij geluk gehad. Ze waren voor de rest erg voorzichtig en daardoor hebben ze het coronavirus weten te ontwijken. En toen alles weer openging, maar op afstand, hadden zij hun eigen leven alweer terug. “Wij deden toch altijd alles met z’n tweeën en we kwamen ook uit hetzelfde huishouden, dus toen konden we weer op terrasjes gaan zitten of met z’n tweeën uit eten.”
Digitaal
Mijn oma is redelijk hip. Bij haar thuis kan je je op allerlei manieren vermaken. “Ik heb twee IPads thuis. Daar doe ik van alles op. Ik speel spelletjes, kijk naar mijn series en check daar ook het nieuws op. Ook heb ik een tv die eigenlijk altijd wel aan staat. Sinds kort heb ik ook een nieuwe muziekinstallatie. Eerst had ik een radio, maar nu kan ik via mijn telefoon een lijst met liedjes opzetten en dan verbindt die met mijn woonkamer box.” Wat ik zelf heel leuk vind hieraan is dat mijn oma ook mijn muzieklijst luistert. Ik heb een hele brede muzieksmaak en luister ook veel naar muziek van vroeger. Dat vindt zij ook leuk om te luisteren en dan is het toch altijd weer grappig als ik daar ben dat ik gewoon mijn lievelingsliedjes hoor.
“Maar omdat ik zoveel apparaten heb, heb ik ook vaak hulp nodig. Vooral met mijn mobiel. Voor mij lijkt het alsof dat ding elke dag andere dingen kan die ik dan bij mijn kleinkinderen zie. Nou ja een zelf veranderende achtergrond met verschillende foto’s die dan om de zoveel tijd verandert wil ik dan ook wel. Daar helpen mijn kleinkinderen mij vaak bij.”.Dat klopt. Ik vind het ook altijd leuk om te zien. Voor ons is dat heel normaal. Maar als je een oudere helpt bij dit soort dingen heb je eigenlijk pas door hoe handig wij zijn. Omdat wij dat ding dagelijks gebruiken hebben wij dat niet meer zo door, maar voor mijn oma kan ik vaak een grote hulp zijn als ze dingen wil veranderen of gewoon wil weten hoe iets werkt.
Vrijetijdsbesteding nu
Eigenlijk verliep het leven na het huwelijk van mijn opa en oma op rolletjes. Ze maakten verre wereldreizen en genoten van het leven. Totdat mijn opa tien jaar geleden kanker kreeg. Hij heeft een jaar lang ziekenhuis in en uit gelopen, maar daarna werd hij schoon verklaard en pakten zij hun leven weer op. Ze maakten nog veel verre reizen met de hele familie en eigenlijk ging het weer goed. Totdat in juni 2022 ons leven op z’n kop kwam te staan. Het ging erg snel bergafwaarts en hij had nog twee weken te leven door kanker. Dit werd anderhalve week. Na zijn overlijden is niet alleen mijn leven, maar ook zeker dat van oma heel erg veranderd. Haar gehele dagelijkse invulling is niet meer hetzelfde en zal dat ook nooit meer worden.
Alsnog maakt ze het beste van haar leven. “Ik vind het nu toch altijd weer heel erg leuk als we met de gehele familie en de kleinkinderen allemaal samen eten. Dan ben ik de hele dag aan het koken en dan zorg ik ook echt dat iedereen erbij is. Dat vind ik heel erg leuk en daar word ik heel erg blij van. Ook deze zomer was natuurlijk anders dan anders. Maar gelukkig werd ik door mijn dochter en haar gezin meegevraagd naar Toscane voor 2,5 week. Hier twijfelde ik enorm over maar dat heb ik toch gedaan, en uiteindelijk heb ik zo erg genoten, dat was super. Wel was het anders omdat ik gewend ben om hele lange en verre reizen te maken.” Ik denk dat het voor haar ook fijn was om even niet alleen te zijn en weer het gevoel te hebben dat het leven doorgaat en alsnog leuk kan zijn. Ze had zich immers al tien jaar voorbereid op zijn overlijden, maar dat maakte het niet minder erg toen het echt gebeurde.
Reizen
“Ik heb ontzettend veel gereisd. We hebben België gehad, Luxemburg, Griekenland en de eilanden, Frankrijk, Spanje, Portugal, Duitsland, Oostenrijk”. Oké, wacht misschien moet ik de vraag anders stellen. Heel Europa heb je gehad. Waar ben je buiten Europa al naar toe geweest? “Buiten Europa zijn we ook naar een paar landen geweest, namelijk naar Turkije, Egypte, Curaçao en Schotland”.
Naar Griekenland ben ik zelf ook vaak meegegaan met mijn gezin en met opa en oma. Mijn oma zegt altijd “Ik ken Griekenland beter dan Nederland.” Ze is echt bijna overal geweest en ook altijd met heel erg veel plezier. Maar waar wil ze dan eigenlijk nog echt een keertje heen? “Waar ik echt nog een keertje naartoe zou willen gaan is Indonesië. Dat wil ik al heel erg lang. Ik wil daar gewoon de cultuur zien en het land lijkt me allemaal prachtig. En ik zou ook heel graag nog een keertje naar de Scandinavische eilanden willen.”
Afsluiting
Op het eind van mijn interview wilde ik enkel nog antwoord op de vraag die ik aan het begin van mijn interview had opgeschreven. Ik kon niet uit haar verhaal opmaken wat nog echt haar droom zal zijn, en besloot dus daarom de vraag gewoon letterlijk te stellen.
Wat is nu echt nog je droom?
“Nou zal ik je eens zeggen, die heb ik nu niet, sinds mijn man is overleden…” Ze barstte in tranen uit. Omdat mijn opa pas vorige zomer is overleden, heeft ze daar nog niet over nagedacht. Toen ze eenmaal wat rustiger was begon ze toch nog wat te vertellen. “Hij besloot eigenlijk altijd wat de bedoeling was. Hij had altijd een idee en dat vond ik automatisch goed, want ik vond zijn ideeën ook altijd leuk.” Hieruit maakte ik al vrij snel op dat mijn oma eigenlijk altijd de dromen heeft nageleefd van mijn opa. Die ze zelf ook superleuk vond, maar dit was niet haar eigen wens.
“Omdat mijn leven er nu zo anders uitziet, weet ik niet goed één droom te noemen. Wel heb ik een paar dingen die ik nog erg graag wil doen. Ik wil al heel lang op een cruise met vriendinnen, en dat ga ik binnenkort waarschijnlijk ook doen. Dat roep ik al zo lang en als dat nu dan binnenkort ook echt gaat gebeuren lijkt me dat zo ontzettend leuk. Wat ik ook nog eens een keer wil doen, is dat ik de familie meeneem op vakantie. Dat kan van alles zijn. Misschien wel een zomer- of een sneeuwvakantie. Dat lijkt mij ook heel erg leuk. Om nog gewoon met mijn familie te zijn en daar tijd mee door te brengen, heb ik eigenlijk niet nog echt een droom nodig vind ik.”
