Burgerschap is een verplicht onderdeel van Graaf Engelbrecht in het lesprogramma. Bij het domein ‘identiteit’ hebben leerlingen interviews gehouden met grootouders. Deze week: een interview met de oma en opa van Sam Knapen uit havo 5.
Vertelden uw ouders wel eens iets over de oorlog en wat ze meegemaakt hadden?
Opa: Vrij weinig, in die tijd werd er weinig over je gevoel gepraat of over erge gebeurtenissen. Mijn ouders woonden op het platteland en daar kregen ze niet alles van de oorlog mee. Ze verbouwden hun eigen groenten, hadden vee en kippen en zorgden grotendeels voor hun eigen eten. Wat je ook weleens hoorde was dat er geen eten was en mensen bloembollen moesten eten. Mijn ouders hebben aan deze mensen wel veel eten uitgedeeld, omdat ze zelf genoeg hadden.
Oma: Bij ons thuis werd er helemaal niets over gezegd. Toen ik zelf ouder werd en ernaar vroeg, kwam er mondjesmaat wat uit, maar niet meer dan dat ze niet echt honger hebben gekend of veel akeligs hebben gezien. Er werd niet over gesproken en het was me ook wel duidelijk dat ik beter niets moest vragen.
Wat vond u daarvan?
Opa: Prima.
Oma: Ik vind het achteraf wel jammer, het is toch een groot stuk geschiedenis. Nu weet ik het meeste uit boeken.
Vind je het goed dat nog steeds ieder jaar op 5 mei Bevrijdingsdag gevierd wordt?
Opa: Ja dat vind ik erg goed, zo wordt er stilgestaan bij de oorlog en alle slachtoffers die er zijn gevallen. Ook sta ik ieder jaar even stil om na te denken over dat we het nu wel erg goed hebben. Daar moeten we dankbaar voor zijn.
Oma: Ja ik ben daar ook blij mee. Iedereen kent de vreselijke verhalen van veel onschuldige slachtoffers. Daar mogen we best even bij stilstaan.
Heeft u in militaire dienst gezeten?
Opa: Ja, maar militaire dienst en ik waren geen goede combinatie. Ik ging in dienst na mijn opleiding, ik denk dat ik 21 was. Diensttijd was verplicht voor iedereen ouder dan 18 jaar, maar was je met een opleiding bezig, dan mocht je deze wel eerst afmaken. Voordat je ging werken moest je wel eerst je diensttijd uitzitten. Ik heb er mijn vrachtwagenrijbewijs gehaald, dat was de enige toegevoegde waarde. Verder was het een ongeordende administratieve bende en na een paar keer van vestigingsplaats overgeplaatst te zijn, werd ik uiteindelijk afgekeurd en naar huis gestuurd. Wat was ik blij.
Oma: Ik heb als vrouw zijnde natuurlijk niet in dienst gezeten, maar dat vond ik ook helemaal niet erg.
School/werk
Wat voor onderwijs heeft u gevolgd?
Opa: Ik heb drie jaar HBS gedaan, vergelijkbaar met havo van nu. Daarna ben ik naar de hogere laboratoriumschool gegaan, de medische richting.
Oma: Ik heb eerst de huishoudschool gedaan en daarna nog een jaar in Tilburg naar de VVB: voorbereiding verzorgende beroepen. Daarna deed ik de opleiding voor ziekenverzorgende. Ik wist al heel vroeg dat ik in de verzorging wilde gaan werken.
Was dat uw eigen keus of moest dat van uw ouders?
Opa: Ik mocht zelf weten waar ik ging studeren, maar ik werd wel erg gestimuleerd om te gaan studeren. Zelf wist ik niet wat ik wilde gaan doen. Mijn scheikundeleraar adviseerde om naar het laboratoriumonderwijs in Breda te gaan, omdat ik goed was in praktische dingen en proeven doen. Ik had er nog nooit van gehoord, maar heb wel dit advies opgevolgd.
Oma: Alle meisjes gingen naar de huishoudschool, dat was daarom ook de keus van mijn ouders. De VVB was mijn keus en daar heb ik bij mijn vader echt om moeten zeuren, ook omdat de school in Tilburg zat. Maar uiteindelijk mocht ik er toch heen.
Denkt u dat er veel veranderd is in het onderwijs vergeleken met vroeger?
Opa: Er is enorm veel veranderd, zo veel zelfs, dat wij dat echt niet meer kunnen volgen. De opleidingen heten anders, het opleidingssysteem is totaal anders en in onze tijd ging je gewoon studeren in de buurt. Niemand ging op kamers. Vroeger waren er ook aparte jongens- en meisjesscholen, niets gemengd.
Oma: Ik heb het in het begin nog geprobeerd te volgen, maar ben ook afgehaakt. Nu volg ik alleen nog de opleidingen waar jij en mijn andere kleinkinderen interesse in hebben, zodat ik weet waar jullie voor kiezen. Verder niets meer.
Voor oma alleen: heeft het feit dat u vrouw bent voor beperkingen gezorgd in de keuze van school en werk?
Oma: Zeker in het begin wel. Zoals ik al zei, moest ik net als ieder meisje naar de huishoudschool, of ik nu wilde of niet. Het maakte ook niet uit wat voor niveau je had. Ik kon op zich prima leren, maar had geen keus om ook naar de havo te gaan, dus het heeft wel zeker invloed gehad dat ik vrouw ben.
Werkte u vroeger en wat was dit voor werk, wat was uw beroep?
Opa: Ik ben gestart als laboratoriummedewerker en ik ben geëindigd als baas van klinische onderzoeken van Europa, bij hetzelfde bedrijf.
Oma: Ik ben begonnen als ziekenverzorgende in een ziekenhuis op de kinderafdeling, later ben ik nog ziekenverzorgende in een nonnenklooster geweest en heb ik in een bejaarden-/verzorgingshuis gewerkt als activiteitenbegeleidster met dementerende ouderen.
Waarom bent u dit gaan doen?
Opa: Daar had ik de opleiding voor gedaan en ik heb dit werk ook altijd met veel plezier gedaan. Ik was altijd al fanatiek in proeven doen en vond dit erg leuk. Hier lag duidelijk mijn interesse.
Oma: Ik ben dit werk gaan doen omdat ik me hierin gelukkig voelde. Ik zorg graag voor anderen en ik werkte graag met andere collega’s. Lachend: En ik was blij met de onregelmatige diensten als mijn kinderen, jouw moeder, een dag erg vervelend waren. Dan kon ik in de avond er even lekker tussenuit.
Heeft u altijd hetzelfde werk gedaan?
Opa: Wel altijd op een laboratorium, maar verschillende functies.
Oma: Ik ook, wel altijd in de verzorging. Het leukste vond ik toen ik gewisseld was van lichamelijke verzorging naar de verzorging in de geriatrie. Het werken met dementerende ouderen gaf me veel voldoening.
Bent u doorgegroeid in uw baan? Onderop begonnen om met meer ervaring een betere functie te krijgen?
Opa: Ja ik ben doorgegroeid van werknemer naar leidinggevende.
Oma: Ja, door opleidingen in de loop der jaren meer kennis verzameld, zodat ik hogerop functies heb bekleed
Heeft u vroeger een bijbaantje gehad?
Opa: Ik heb altijd in de buurt supermarkt gewerkt, van dat geld konden we op vakantie gaan. Bij ons thuis gingen we vroeger nooit op vakantie, maar met vrienden wel. Ook konden we van dit salaris uitgaan. En dat was maar goed ook, want in onze tijd moesten de mannen alle drankjes van de vrouwen betalen.
Oma: Ik moest op onze boerderij meehelpen en er was geen tijd om een bijbaantje te nemen. Ik kreeg hier ook niets voor betaald. Vroeger hielp je elkaar gewoon.
Familie
Hoe groot was het gezin waarin u bent opgegroeid?
Opa: Ik heb 1 broer en 1 zus. Voor onze tijd was dat een klein gezin. Er waren gezinnen met wel 14 of 15 kinderen, dat was erg gewoon.
Oma: Ik heb 2 broers en 1 zus.
Was er een religie in uw familie? Bent u streng gelovig?
Opa: Wij waren katholiek, niet erg streng.
Oma: Wij waren ook katholiek.
Wat moest u doen voor het geloof?(bidden/kerkbezoek/zondagen niet werken bijvoorbeeld)
Opa: Wij moesten iedere zondag naar de kerk en iedere dag bidden voor het eten. Ook zat ik bij een koor. Er was in onze tijd niet veel te doen. Dus wij waren blij dat er een koor bestond. Dat waren leeftijdsgenoten, best gezellig met elkaar. Twee keer per jaar moesten wij biechten, in een biechtstoel, of je nu iets verkeerds had gedaan of niet.
Oma: Ik moest ook in een koor, vreselijk. Als ik er nu weer aan terugdenk. Meiden- en jongenskoren waren apart. Er was geen gemengd koor. Nu mag je ook zelf kiezen of je bijvoorbeeld je communie doet. In onze tijd moest je dat doen, dat was geen vraag. De pastoor kwam ook in de klas lesgeven.
Gaat/ging u vaak naar de kerk?
Opa: Iedere zondag en bij speciale kerkdiensten als we met het koor moesten zingen. Zoals bij een begrafenis.
Oma: Ik ook iedere zondag en zodra ik van het koor af mocht, hoefde ik daarna niet meer mee naar de kerk.
Waar bent u opgegroeid en in wat voor huis heeft u gewoond, was u gelukkig daar?
Opa: Ik ben opgegroeid in Dongen. We hadden een groot vrijstaand huis met grote tuin. Dat was voornamelijk moestuin. We hadden ook een paar varkens en kippen voor de eieren.
Oma: Ik ben opgegroeid op een boerderij. Wij hadden vee, varkens en koeien en veel landbouwgrond. Ook hadden we eigen paarden, waar ik zelf op kon rijden. Schapen, kippen en vogels.
Werd u streng opgevoed, waarin merkte u dat?
Opa: Nee, ik vond het niet streng. We mochten niet alles, maar ik heb dat niet als streng ervaren.
Oma: Bij ons mocht ook niet alles, maar we waren wel vrij om onze mening te geven. Ik vroeg alles altijd eerst aan mijn moeder, zodat ze me daarna kon helpen om het bij mijn vader geregeld te krijgen.
Bent u getrouwd en hoe lang al?
Opa en Oma: Ja we zijn dit jaar in juni vijftig jaar getrouwd en hopen dan een mooie dag te beleven.
Hoe hebben jullie elkaar ontmoet?
Opa en Oma: In een discotheek in Dongen toen we 18 jaar waren. Een vriend van opa daagde hem uit en zei dat hij niet met mij durfde te dansen. Dat durfde hij wel en toen kregen we verkering.
Heeft u nog iets leuks meegemaakt wat u graag zou willen vertellen?
Opa: Ik heb wel een verhaal, wat jij als voetballer wel grappig zou vinden. Ik heb ooit eens een wedstrijd gekeept en daar kon ik echt niets van, we hebben toen met 11-0 verloren.
Oma: We hebben zoveel leuks mee gemaakt.
Hoe communiceerden jullie vroeger met familie of vrienden toen er nog geen mobiele telefoon bestond?
Opa: Wij wisten niet beter. We fietsen gewoon naar iemand toe als er iets was. En familie die ver weg woonde, zagen we haast nooit en we waren ook weinig van elkaar op de hoogte.
Oma: Wij spraken ook gewoon met familie en vrienden af door gewoon bij elkaar langs te gaan.
Vrije tijd
Had u vroeger veel vrije tijd?
Opa: Nee, erg weinig. Na werk, waar ik een uur voor moest reizen, werkte ik thuis in de moestuin. Ik deed aan volleybal maar niet fanatiek, gewoon met vrienden. Verder uitstapjes met de kinderen, naar zee of een pretpark.
Oma: Ja dat hebben we veel gedaan, rijden voor sportclubjes van onze kinderen. Jullie moeder zat op wedstrijdzwemmen, turnen en volleybal. We hadden inderdaad veel werk aan de moestuin.
Wat deed u vroeger en nu graag in uw vrije tijd?
Opa: Ik lees graag, ben graag met alle ontwikkelingen digitaal bezig. Ik ga graag naar onze caravan in Ouddorp en werk daar graag in de tuin. Ook Formule 1 en darten vind ik leuk op televisie.
Oma: Ik lees ook graag, zwem af en toe. En in Ouddorp bij de caravan maken we fijne fietstochten. Ook koken we samen graag. Ik ben ook graag met planten bezig.
Corona
Voor welke beperkingen heeft het coronavirus gezorgd in uw leven?
Opa: De camping was dicht, je moest alleen boodschappen doen, alle dingen die leuk zijn konden even niet meer.
Oma: Beeldbellen met de kleinkinderen was wel leuk, maar verder was er weinig spontaans aan. Alles moest gepland worden.
Heeft u de kennis om online contacten te leggen/ bent u digitaal handig?
Opa: Ja ik ben wel erg handig met computers. Ik heb er ook interesse voor.
Oma: Ik kan alleen een email en Whatsapp sturen, dan houdt het wel op. Er is ook van mij uit geen interesse.
Oorlog in Oekraïne
Wat denkt u over de oorlog in Oekraïne?
Opa: Dat het verschrikkelijk is dat een dictator zoveel leed veroorzaakt alleen omdat hij iets in zijn hoofd heeft.
Oma: Ik wil wel op de hoogte blijven, maar ik merkte aan mezelf dat het me zo erg bezig hield, zo erg vind ik het. Zoveel mensenlevens dat het kost.
Bent u weleens bang voor een derde wereldoorlog?
Opa: Nee. Ik vind Poetin een zielig mannetje die alles oplost door andere levens op het spel te zetten. Hij weet dat als hij een grote klap uitdeelt, dat hij een nog grotere terug krijgt en daar heeft hij het lef niet voor.
Oma: Hij heeft een grote mond, maar het ontbreekt hem aan lef, dus ik denk ook dat het bij een grote mond blijft. Poetin is hier niet zo populair!
Social media
Wat vind u van social media?
Opa: Ik heb daar helemaal niets mee. Iedereen zet heel hun privéleven erop en dan klagen ze erover dat ze bedreigd worden of uitgescholden. Zet er dan ook niets op!
Oma: Je leest voornamelijk hoe leuk iedereen het heeft en dat is niet echt de realiteit. Ik heb er niets mee. Ik vind Whatsapp handig, maar dit valt denk ik niet onder social media.
Vond u het contact vroeger leuker toen social media en Whatsapp nog niet bestond?
Opa: Whatsapp vind ik handig als je even vlug iets will vragen, ook aan meerdere mensen tegelijk, maar verder vind ik het persoonlijker om gewoon met iemand te bellen of bij iemand op visite te gaan. De jeugd van tegenwoordig kijkt je niet eens aan, ze zijn verweven met hun telefoon.
Oma: De voordelen van Whatsapp, dat iemand een bericht kan lezen wanneer het hem/haar uitkomt, vind ik wel prettig. Het is wel minder persoonlijk. Het kan ook voor misverstanden zorgen als iets verkeerd gelezen wordt.
Wereld
Heeft u veel landen bezocht?
Opa: We hebben veel landen in Europa bezocht, maar we zijn nooit buiten Europa geweest.
Oma: Dat geldt voor mij ook.
Welke landen zou u nog graag eens bezoeken en waarom?
Opa: Scandinavië en wat grote steden zoals Barcelona en Rome. En in Duitsland naar Lübeck, daar kwam ik vroeger voor mijn werk en dat was zo’n mooie stad.
Oma: Malta en Scandinavië.
Aan welke vakantie heeft u de mooiste herinneringen en waarom?
Opa: Vakantie in de Belgische Ardennen. Toen waren we veertig jaar getrouwd en zaten we met alle kinderen en kleinkinderen in een groot huis.
Oma: Ja dat grote huis in België met de familie. Daar hebben we mooie uitstapjes gemaakt en we hadden geweldig weer. We hebben dorpjes bezocht waar ze nog oude ambachten beoefenden.
Heeft u iets geleerd tijdens het reizen?
Opa: Dat ieder land zijn eigen gebruiken heeft. Zelfs per land onderling hebben ze nog verschillende gebruiken.
Oma: Ik heb geleerd erg voorzichtig te zijn. Helaas hebben we het al twee keer meegemaakt dat we slachtoffer waren van zakkenrollers.
Welk cijfer geeft u uw leven tot nu toe? Wat had u graag anders gezien of gedaan?
Opa: 8. Mijn leven is gelopen hoe het gelopen is en dat is gewoon prima. Ik heb van niets het gevoel dat ik het anders had gedaan als ik het over mocht doen.
Oma: 8,5, ik ben een tevreden mens.
