We kennen allemaal het beeld: we staan bij de bushalte of op het treinstation te wachten en zien iemands arm zonder aarzelen tot aan de schouder in een prullenbak verdwijnen. Op zoek naar blikjes om in te leveren in de supermarkt. "Dakloosheid is een groot probleem in Breda, eigenlijk in elke grote stad", vertelt Manouk de Weert aan het begin van de audiotour ‘Uit je Dak!’

 

De Weert is naast organisator voor de audiotour ook initiatiefnemer van de jaarlijkse Wereld Daklozendag in Breda. Ze heeft de documentaire Thuisloos van Floortje Steigenga opgenomen in het programma. "Er is lange tijd gedacht dat we 150 geregistreerde dakloze mensen in Breda hebben", licht De Weert desgevraagd toe. "Maar uit de meest recente officiële ETHOS-telling blijkt dat het er veel meer zijn: wel 1078."

 

Dit verschil is ook wel te verklaren. Veel zwervende mensen durven zich uit schaamte niet te laten registreren bij de gemeente als dakloos persoon. Of ze willen als financieel dakloos mens niet tussen verslaafden zitten, met het risico dat ze daardoor worden beïnvloed en uiteindelijk zelf ook verslaafd worden. Dit is ook de reden waarom de meeste voormalig thuisloze mensen onbekend willen blijven, hun naam niet willen noemen en liever niet op de foto willen.

 

We kunnen veel vinden van mensen die op straat leven, maar volgens De Weert kan het iedereen overkomen. "Je hoeft om wat voor reden dan ook maar je baan te verliezen, kunt geen andere functie vinden op de korte termijn en je kan je hypotheek niet meer betalen. Voordat je het weet sta je op straat en moet je rondkomen van wat andere mensen je geven."

 

Het verklaart in ieder geval waarom dakloze mensen soms bij bijvoorbeeld een supermarkt vrij direct onze aandacht kunnen vragen. Ze hebben het koud, hebben geld nodig voor eten en worden als klap op de vuurpijl ook nog afgeblaft door mensen die onderweg zijn naar hun werk. Die laatste groep maakt wél deel uit van de samenleving en is niet te beroerd om dat soms even te laten blijken.

 

Vervreemding

De voormalig dakloze mensen, aanmelders en organisatoren verzamelen zich aan het begin van de tour op vrijdagmiddag op het Stadserf voor de Explore Store in Breda. Deze winkel ligt in een straatje naast het stadhuis. Een opgedofte vrouw in een zwarte jurk loopt voorbij. Een voormalige dakloze vrouw met felle kleding geeft haar een compliment: "Wat zie je er mooi uit." De vrouw in de zwarte jurk bloost: "Bedankt", zegt ze. Ze loopt door naar een groep mensen die er allemaal mooi uitzien. De mannen strak in het pak. De vrouwen in een jurk. Er wordt vanmiddag getrouwd in het Raadhuis aan het Stadserf. Ondanks het ogenschijnlijke verschil in levensstijl tussen de twee groepen is er contact onderling. Mensen die elkaar niet kennen en elkaar waarschijnlijk ook nooit meer zullen zien. "Even klappen voor het bruidspaar jongens." Met deze actie besluiten de deelnemers van de audiotour de interactie met de opgedofte groep en gaan ze op pad.

 

Ze worden gesommeerd onze koptelefoon op te doen. Een Brabantse mannenstem vult hun oren met geluid. "Jullie komen langs plekken waar jullie al honderd keer voorbij zijn gelopen. Nu kunnen jullie ze met andere ogen gaan bekijken."

 

Ze staan voor het stenen bankje op het Stadserf, een openbaar binnenterrein omgeven door de bebouwing van de Grote Markt, de Catharinastraat, de Sint Annastraat en de Veemarktstraat. Volgens de ex-dakloze man, die de tekst inspreekt, is dit een ideale rustplek als je niet met andere zwervende mensen te maken wilt hebben. Achter de bank verstopte hij zijn slaapzak en andere spullen van waarde, als hij op pad ging om blikjes en flesjes te scoren. De tas past perfect tussen de bank en de struik. Carnaval was een geweldige tijd, herinnert hij zich nog. Mensen verliezen hun statiegeld. De stad ligt vol met zwervende blikjes en flesjes. Volgens de voormalige zwerver moeten mensen "vooral niet oordelen over deze mensen, omdat het iedereen kan overkomen, inclusief jezelf."

 

Elke openbare plek in de stad heeft voor een thuisloos persoon een andere functie. De ene plek is goed om uit te rusten, de andere is weer beter om mensen om een kleine bijdrage te vragen en weer een andere plek is dan weer beter om lotgenoten te ontmoeten. De audiotour vervolgt naar het Stadspark Valkenberg.

 

Bescherming

Het stadspark Valkenberg heeft een speciale functie voor dakloze personen. Ze komen hier graag bij elkaar om op een bankje te zitten of om soep te drinken als de Soepbus hier stopt. Twee keer in de week rijdt de Soepbus, bemand door vrijwilligers, door het centrum van de stad om dakloze mensen van warme soep te voorzien en om ze persoonlijke aandacht te geven. Beiden kunnen ze goed gebruiken. Over de koptelefoon hoort de groep een citaat uit een gedicht van voormalig stadsdichter Maurits Verhoef:

"Er bestaat een levend huis. Ergens niet ver weg van hier.

[....]Dit huis, met tuin, waar de hoop door groeit.

Wat door woorden wordt gesnoeid.

Ligt niet aan zee of aan een doorsnee weg.

Maar aan een slingerweg."

 

Verhoef refereert hiermee overduidelijk aan de Daklozenopvang aan de Slingerweg 90, het adres is niet geheel toevallig tevens de titel van het gedicht. De voormalig dakloze personen verspreiden zich over het parkveld en spelen een sketch uit. "Kan ik bij jou slapen?" vraagt de een aan de ander.

 

De audiotour vervolgt naar een andere plek in Breda. Ze lopen door naar het Stadskantoor. Hier kunnen (bijna) dakloze mensen zich registreren bij het Centraal Onthaal: het loket voor dak- en thuisloze mensen. Ze kunnen passende hulpverlening toegewezen krijgen en, als ze daarvoor in aanmerking komen, een tijdelijke opvangplek. Centraal Onthaal kan niet helpen bij het toewijzen van een woning of bij urgentie bij het zoeken naar een woonruimte.

 

"Ruim tweeënhalf jaar woonde ik bij een man in", vertelt een andere voormalig thuisloze man via de audio. "Een vriend van mij. Omdat het niet mijn ruimte was, werd ik kierewiet. Als iemand de tv hard aanzette, kon ik daar uiteraard niks van zeggen. Het was zijn ruimte. Ik heb toen bij het Centraal Onthaal aangeklopt. Ze stelden me veel vragen maar konden me niet helpen. Ze zeiden: Als je vandaag nog de straat opgaat, kunnen we je wel helpen. Ik heb toen een brief naar de wethouder geschreven. Deze wethouder heeft wel geluisterd en uiteindelijk is er een woning voor me geregeld."

 

Achter het Stadskantoor wordt opnieuw een sketch tot leven gebracht. Enkele aanmelders wordt heel symbolisch een kartonnen driehoek boven hun hoofd gehouden. Een dak boven je hoofd hebben is nou eenmaal niet voor iedereen weggelegd.

 

Onderweg naar de Stadsmuur bij het Holland Casino, tegenover de stadsbibliotheek De Nieuwe Veste, sluit een man aan bij het gezelschap. "Ik mag lopen waar ik wil", vertelt hij trots. Daarna zegt hij dat hij al zestien jaar op de kermis staat met zeven attracties. "Ik kom overal", vult hij aan, voordat hij de groep weer verlaat. We houden halt.

 

Breekpunt

Ook de stadsbibliotheek speelt een doorslaggevende rol in de tijdelijke opvang van thuisloze mensen in Breda. De bieb krijgt dagelijks zo'n tweeduizend bezoekers over de vloer. Hilda Vliegenthart, de directrice van de bibliotheek De Nieuwe Veste, neemt het woord via de audio-opname: "De bieb is allang geen boekenkast meer. Iedereen die komt, moet zich op zijn gemak kunnen voelen. De bieb kent ook het concept van Uitgestelde Koffie. Hierbij betaalt iemand die het financieel iets breder heeft, een kopje koffie voor iemand die dat zelf niet kan betalen. Naast de koffie is het ook vaak warm in de bieb." Vliegenthart ziet naast de reguliere bezoekers ook vaak moeders en kinderen die van de koffiedienst of warme ruimte gebruikmaken. "Een dakloos persoon is bij ons geen bijzonder iemand. Hij of zij is een bezoeker naast alle andere bezoekers. De kunst in de bieb is ook vaak gemaakt door thuisloze mensen. Daarnaast kunnen ze hulp krijgen bij digitale zaken. Er zijn wel huisregels", besluit de directrice. "De bibliotheek is geen hangplek. De beveiliger spreekt bezoekers aan als ze anderen tot last zijn of als ze overduidelijk hebben gedronken."

 

Na deze uitleg, staan we kort stil bij het Chassé Park achter het Holland Casino. De voormalig thuislozen beelden samen standbeelden van nadenken of hopeloosheid uit, spreken een onbegrijpelijke taal of fluisteren met elkaar. Ze kijken naar beneden uit schaamte of reiken elkaar de hand.

 

Creativiteit

De audiotour komt langzaam ten einde voor de sociale club SNEQ aan de Veilingkade 7. SNEQ staat voor SMO Breda, Nieuwe Veste, Emmaus en Quiet Community. SMO Breda ondersteunt en activeert mensen om de regie in hun eigen leven weer op te pakken. Emmaus is een kringloopwinkel aan de Veilingkade en Quiet Community verzacht armoede en versterkt mensen met gratis producten en diensten. SNEQ is een warme en toegankelijke plek in Breda waar mensen een praatje kunnen maken met elkaar en zich creatief kunnen ontwikkelen.

Een voormalig dakloze man met een baard gaat met een stok langs een ijzeren hek. Er wordt getrommeld door de andere deelnemers. Manouk de Weert sluit de tour af: "Kunst en cultuur is vaak het eerste dat afvalt zodra mensen minder te besteden hebben. Het is belangrijk dat mensen zich verbonden voelen." Bij het cultureel centrum SNEQ ontstaan volgens initiatiefnemer De Weert vaak spontane gesprekken en worden er door bezoekers telefoonnummers uitgewisseld. "Kunst kan ideeën versterken. Bijvoorbeeld het idee dat je in de huidige maatschappij nog wel eens terugziet dat iedereen voor zichzelf leeft."

 

"We hebben nu een glimp opgevangen van een wereld die vaak onzichtbaar blijft". De tour wordt via de audio verder afgesloten. " Het leven op straat gaat verder. Wat ga je doen? Is er iets voor jou veranderd?"

 

Op de foto: Manouk de Weert (Uit je Dak!), Rick Pierse (gids Straatraad) en Axel Geurts (kunstenaar) tijdens de 24u-ervaring.