De moeder van oma hielp de familie waar ze ondergedoken zaten met het huishouden en haar vader hielp met het werk op de boerderij.
Er werd gewoon geleefd in de boerderij, net als in een gewoon huishouden samen met de boer en boerin en hun kinderen. “We waren wel altijd op onze hoede, maar binnen werd er gewoon geleefd.” Mijn oma heeft altijd contact gehouden met de boer en boerin, totdat zij overleden waren. Mijn oma is in 2022 nog met mijn tante Anne-Marie naar de boerderij geweest waar zij zat ondergedoken. De kogelgaten uit de oorlog waren nog steeds te zien.
“De oorlog heeft me geleerd dat je heel hard moet werken en dat er van niets iets wordt gemaakt.” Toen oma van haar evacuatieadres terugkeerde naar Doornenburg was alles er verwoest. “Er was daar niks meer. De huizen waren allemaal leeggeroofd, alles was vernield. Dus alles moest opgeknapt of herbouwd worden. Het land moest weer bewerkt worden en er moest weer vee komen. Naast dat was er ook weinig werkgelegenheid, dus dat moest gecreëerd worden. Toen kwam er werkgelegenheid en moesten mensen werken. Er werd toen gewoon heel hard gewerkt, maar dat werd wel met plezier gedaan.” Mijn oma was toen ongeveer vijf en haar zusje drie, maar ze leerde wel heel goed dat door te werken je echt iets kan opbouwen. “Toen we opgroeiden moesten we dus ook meehelpen met werken.”
Het leven van mijn oma na de oorlog
Mijn oma heeft eerst de lagere school gedaan en daarna is ze in Nijmegen bij Franse nonnen naar de mulo gegaan. Daarna is ze als zeventienjarige bij de Boerenleenbank (Rabobank) gaan werken. Ze vertelde dat ze hier heel veel heeft geleerd, veel meer dan op school. Ook vertelde ze me hoe ze bij de Boerenleenbank terechtkwam. “Eigenlijk zou ik onderwijzeres worden en ik had de boeken al thuis, maar toen kwam de directeur van de Boerenleenbank bij ons thuis. Toen vroeg hij aan mijn vader of ik niet bij hem kon komen werken en toen heeft mijn vader ja gezegd. Dat was namelijk wel fijn voor hem, want ik verdiende dan ook een centje die hij goed kon gebruiken. De week daarop ben ik gelijk na mijn examen van de mulo gestart bij de Boerenleenbank.”
Ze bleef bij de Boerenleenbank tot ze 28 jaar was.
Tijdens haar eerste zwangerschap was zij 33 jaar en gedurende de opvoeding van de kinderen is ze thuis gebleven. Nadat de kinderen uit huis waren is Joke als administratief medewerkster gaan werken bij Euribrid in Boxmeer. “Bij Euribrid leerde ik ook veel, want de technologie werd steeds beter. Er waren computers, telefoons en nog zo veel meer. Dat waren weer allemaal nieuwe uitdagingen, dus ja ik vond het leuk daar.” Oma heeft nooit last gehad van het feit dat vrouwen minder mochten in die tijd. Ze woonde in een klein dorpje dus daar was dat niet zo heftig. Ze werd altijd gerespecteerd.
Mijn oma is getrouwd met Theo (mijn opa) en ze zijn na 55 jaar nog steeds samen.“Op 16 mei 1969 zijn wij getrouwd, we waren niet jong.” Mijn oma was toen 28 jaar en dat was voor die tijd vrij laat om te trouwen. “Ik heb Theo ontmoet in Doornenburg.” Het was een dansavond en iedereen danste in het prachtige kasteel van Doornenburg. “Daar ging ik naar toe en later kwam hij ook binnen.” Toen hebben mijn opa en oma elkaar ontmoet en samen gedanst. “De wals, tango en nog zo veel meer hebben we samen gedanst.”
Mijn opa en oma hebben samen twee kinderen gekregen. Mijn vader Robert en mijn tante Anne-Marie. “ Mijn moeder heette Anne en de moeder van Theo heet Marie. Zo zijn we op de naam gekomen van jouw tante.” “En Robert, mijn vader heette Bertus en we hebben er gewoon Ro- voor gezet.” Toen Robert en Anne-Marie nog klein waren hebben Joke en Theo van alles met ze gedaan. “Gezwommen, geschaatst, pony of paard gereden, fietsen, wandelen, noem maar op!”
Iets wat mijn oma erg leuk vond aan Anne-Marie en Robert was: “Dat ze altijd zo leuk buiten konden spelen, met de pony, maar ook met helemaal niks. Ook als de nichtjes er waren konden ze daar altijd leuk mee spelen. Ze waren altijd buiten, met hond Bella erbij.” Nu, ongeveer 50 jaar later, is de band tussen het gezin nog erg goed. Ze zijn onlangs met elkaar nog op skivakantie geweest en vieren ook vaak de feestdagen met elkaar.
Nadat mijn opa en oma getrouwd waren hebben ze heel veel gereisd. “We gingen naar Oostenrijk, Luxenburg en toen weer naar Oostenrijk, maar ik ben nooit buiten Europa geweest.” Mijn oma heeft heel veel gereisd, maar de mooiste reis was met opa naar de Noordkaap in 2000. “We hebben alles bezocht daar en prachtige overtochten gemaakt met de ferry. We zijn door een hele lange tunnel gegaan die net pas geopend was. We zijn ook heel toevallig bij de opening geweest van een brug tussen Zweden en Finland. Ik vond die reis heel interessant, want het is zo anders dan Nederland. Het is daar wijds, groot, mooi, bergen en watervallen. Bij de Noordkaap is het zo dat de zon de horizon raakt en daarna weer opgaat. Dat hebben wij ook kunnen zien en natuurlijk de volksstam die daar leeft. Dat waren de Samen die met rendieren samenleven in Finland.” Als het kan, dan zou oma eigenlijk nog wel naar Canada willen gaan. “Maar dat zou ook wel op de televisie te zien zijn.” Ik denk dat ze het toch niet helemaal aandurft om op deze leeftijd nog zo ver te reizen.
Vroeger toen ze klein was kon zo ook helemaal niet reizen, want daar was simpel gezegd gewoon geen geld voor. Toch had de vader van mijn oma heel veel ambitie om te gaan reizen. Hij is twee keer naar Lourdes geweest en wilde graag ook naar Rome gaan, maar op de dag dat hij wilde vertrekken overleed hij. “Hij was heel erg geïnteresseerd in de wereld”.
