Onder de noemer ‘Open voor jou’ hielden leerlingen van Graaf Engelbrecht bij het domein identiteit als onderdeel van het vak burgerschap interviews met grootouders. Deze keer de oma van Bram uit Havo 5.
Mijn Oma heet José Klijn en ze is geboren op 19-03-1951 in Molenschot. In dit interview stel ik haar vragen over haar verleden, over haar school en werk, wat ze in haar vrije tijd deed, hoe ze de liefde van haar leven heeft ontmoet, waar ze allemaal is geweest, hoe ze is opgegroeid en vragen over haar familie. Mijn oma vond het leuk om al deze dingen te vertellen en ik vond het leuk om ze te horen. In de 17 jaar dat ik leef had ik deze dingen nog nooit gehoord van mijn oma. Dit interview laat zien hoe gelukkig mijn oma is en hoe tevreden ze is met haar leven ondanks dat ze het niet meer kan delen met de liefde van haar leven.
Wat voor onderwijs heeft u gevolgd?
Oma zat op de St. Jozef school in Gilze en ging na de lagere school naar de huishoudschool.
Heeft het feit dat u een vrouw bent voor beperkingen gezorgd?
Nee, oma kon altijd wel kon doen wat ze wilde doen. Mijn oma vertelde erbij dat als er iets was wat een vrouw niet mocht doen of als er ongelijkheden waren tussen de mannen en vrouwen dan gold dat voor alle vrouwen: “Dat was van die tijd, en dat was voor iedere vrouw hetzelfde”. Last ervan had ze dus niet.
Werkte u vroeger en wat was uw beroep?
Mijn oma werkte vroeger op een atelier en toen ze getrouwd was bij een belastingbureau als schoonmaker om haar rijbewijs te kunnen betalen. Dit werk deed ze tot ze mijn moeder kreeg. Ze stopte met werken om voor de kinderen te zorgen en ging toen de kinderen naar de middelbare school gingen weer werken, in het ziekenhuis bij de uniformendienst. Daar deed ze de kledinguitgifte; het verzorgen van de kleding van het ziekenhuispersoneel. Mijn oma liet altijd de kleding passen als er nieuwe mensen kwamen werken in het ziekenhuis en ze gaf iedereen hun badge van zijn of haar afdeling. Dit werk deed ze totdat ze met pensioen ging.
Waarom bent u dit werk gaan doen?
Mijn Oma had de huishoudschool nooit afgemaakt en ze had geen diploma. Ze vertelde dat je in die tijd nog kon gaan werken zonder diploma. Ze zei dat je het wel in je moest hebben om met kleding te werken, maar mijn oma had alles van kleding en kledingmaten thuis al geleerd omdat ze niet altijd nieuwe kleding konden kopen, dus ze moesten kleding maken of kleding verstellen thuis. Alles ging vroeger met de hand dus ze moest er altijd zelf voor zorgen dat kleding op maat was voor iedereen. Achteraf, toen mijn oma daar werkte wilde ze er nooit meer weg: “Ik vond het zo leuk! Ik zou het nog wel willen doen”, vertelde ze. Ze kwam met alle mensen in aanraking en leerde veel van iedereen in het ziekenhuis.
Hoe groot was het gezin waarin u bent opgegroeid?
Vader, moeder en elf kinderen. Het was dus heel druk thuis. Mijn oma was de oudste en had vier broers en zes zussen. Ondanks alle drukte in huis hadden ze het allemaal heel gezellig zei mijn oma.
Was er een religie in uw familie, was/bent u streng gelovig?
Mijn oma was gelovig en de familie ook. Ze waren allemaal katholiek, maar ze waren niet streng gelovig. Ze gingen vroeger wel met zijn allen naar de kerk op zondag maar dit was geen verplichting. Ze mochten zelf de keus maken om naar de kerk te gaan. Ondanks dat het geen verplichting was ging toch iedereen van het gezin mee naar de kerk. Toen mijn oma zestien was ging ze niet meer naar de kerk. Nadat ze mijn opa had ontmoet gingen ze ook niet naar de kerk omdat mijn opa niet gelovig was.
In wat voor huis woonden jullie?
Mijn oma vertelde dat ze in een heel groot huis woonden. Een rijtjeshuis maar het zat in een hoek, dus een hoekwoning. Het was groter dan de andere huizen die in het rijtje stonden. Het huis had vijf slaapkamers, een grote woonkamer en een grote woonkeuken. Ze vond het een heel fijn huis om in te wonen.
Hoe is de relatie met uw ouders, broers en zussen?
De ouders van mijn oma zijn al overleden, ze zijn wel allebei oud geworden. Mijn oma heeft goed contact met haar broers en zussen. Ze heeft niet met iedereen evenveel contact, met de één meer als met de ander, maar er is gelukkig geen ruzie. Ze vertelde dat er natuurlijk wel eens ruzie onderling is geweest vroeger, maar in welk gezin is dat nou niet zo? Ze zei: “Er is wel vaker ruzie geweest maar dat vergeef je elkaar als broers en zussen al snel.”
Werd u streng opgevoed, waarin merkte u dit?
Niet streng, ze vond de opvoeding gepast. Ze vertelde dat ze gewoon moesten luisteren en moesten doen wat er gezegd werd. Ze zei: “Dat kan niet anders met een groot gezin.“ Ze had nooit iets te klagen.
Bent u getrouwd?/ Hoe heeft u uw echtgenoot ontmoet?
Mijn oma was getrouwd met mijn opa Mart Klijn. Mart is elf jaar geleden overleden en dit doet mijn oma nog steeds heel veel pijn. “Mart mijn man was de liefste man, ik was zo gelukkig met hem en zal voor altijd van hem houden.” Mijn Oma heeft mijn opa leren kennen op 26 februari 1968 in de danszaal. Mijn oma ging daar op zondag altijd dansen en mijn opa ging daar ook naartoe om naar de muziek te luisteren. Dat vond mijn opa leuk. Met carnaval vroeg hij aan mijn oma of ze bij hem wou zitten en ze zijn sinds die avond altijd bij elkaar gebleven.
Hoe heeft u uw nieuwe vriend van nu ontmoet?
Mijn oma’s beste vriendin al sinds haar jeugd vroeg of oma met haar mee op vakantie ging, omdat mijn oma al anderhalf jaar binnen zat vanwege het verlies van haar echtgenoot Mart. Oma vertelde dat ze alleen nog de kinderen had, maar die wou ze ook niet altijd tot last zijn, daarom zat ze vaak alleen thuis. Mijn oma ging toen mee op vakantie, vijf dagen naar Duitsland. In de bus zat Wim (haar vriend van nu) maar ze had Wim helemaal niet opgemerkt in de bus. Ze zaten in Duitsland altijd buiten in de avond omdat het lekker weer was. Toen raakten mijn oma en Wim in gesprek. Wim vertelde aan mijn oma dat hij ook weduwnaar is. Ze waren die vakantie elke avond samen aan het kletsen, maar hadden verder geen contact.
Toen ze eind van de week naar huis gingen kregen ze hier in Nederland een diner aangeboden van de reisorganisatie. Tijdens dat diner vroeg Wim aan mijn oma of hij haar mocht bellen. Oma vertelde dat hij haar mocht bellen als haar kinderen dat goed vonden, want ze vond dat je niet alles ineens opzij kan zetten voor iemand. Jurgen, mijn oma’s zoon kwam haar ophalen en vroeg of ze het leuk had gehad. Dat had ze. Oma was heel vrolijk geworden van de reis, want ze zat al lang thuis. Ze zei toen tegen Jurgen dat iemand had gevraagd of hij haar mocht bellen en mijn oom zei toen dat ze dat moest doen, want Jurgen vond dat oma veel te jong was om alleen te zijn. Oma vroeg het toen ook aan mijn moeder en die zei ook ja. Oma vertelde dat ze elkaar daarna nog hadden gezien en zodoende nu samen zijn.
Bent u vaak verhuisd?
Ja, een paar keer. Ze vertelde dat ze haar jeugd doorbracht in de Columbusstraat en vanuit daar is verhuist naar Princenhage samen met mijn opa nadat ze elkaar hadden leren kennen. Ze is daarna met mijn opa weer verhuist naar Dorst. Daar hebben ze 25 jaar gewoond. Toen mijn opa overleed woonde oma nog een paar jaar alleen in Dorst, daarna verhuisde ze met haar nieuwe vriend Wim naar Uden.
Wat waren bijzondere familieactiviteiten die jullie deden?
Ze hadden geen bijzondere familieactiviteiten, maar het was wel heel vaak feest in de familie. Doordat mijn oma was opgegroeid in een groot gezin was er vaak een verjaardag en heeft ze veel bruiloften meegemaakt. Maar als mijn oma dan echt een bijzondere familieactiviteit moet kiezen was dat voor haar de bruiloft van haar kinderen, dat vond ze zo speciaal dat ze dat nooit zal vergeten.
Had u vroeger veel vrije tijd?
Nee, niet veel. Oma werkte vroeger al veel en toen ze nog niet werkte moest ze vaak voor het gezin zorgen. Mijn oma was het oudste kind dus ze moest veel in het gezin meehelpen. Bijvoorbeeld meehelpen met schoonmaken, eten koken, luiers verschonen van broertjes en zusjes en op haar broertjes en zusjes passen als haar ouders niet thuis waren.
Wat deed u vroeger / nu in uw vrije tijd?
Vroeger sprak oma graag af met vrienden en toen ze wat ouder waren vond ze het leuk om in het weekend naar de danszaal te gaan. Ze kreeg op haar 19e al haar eerste kind dus vanaf die tijd was ze in haar vrije tijd alleen maar bezig met het zorgen voor de kinderen en voor mijn opa. Nu is oma gewoon aan het genieten. Ze gaat vaak fietsen of een weekendje weg. Ze gaat ook graag op vakantie maar dat is alleen als het uitkomt, want ze houdt nog steeds rekening met alle verjaardagen van de familie.
Heeft u veel landen bezocht in uw leven?
Ja, de laatste paar jaren dat mijn oma met pensioen is heeft ze veel landen bezocht: Italië, Portugal, Spanje, Kroatië, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Ierland, Noorwegen, Roemenië, Hongarije en Engeland.
Welke landen zou u graag nog eens willen bezoeken?
Mijn oma wil graag nog een keer opnieuw naar Kroatië. Ze vond Kroatië een prachtig land en het is al heel lang geleden dat ze daar is geweest.
Wat vond u de mooiste / meest speciale plek?
Oslo in Noorwegen. Ze vertelde dat Noorwegen sowieso een heel mooi land is met heel veel rust, ze voelde zich heel prettig in het land. In Noorwegen was Oslo de mooiste plek en dan vooral het paleis van Oslo. Ze vertelde dat ze te voet van de zee naar het koninklijk paleis van Oslo was gelopen en dat het koninklijk paleis het mooiste paleis was wat ze ooit had gezien.
Welke droom / ambitie heeft u nog op het verlanglijstje staan?
Mijn Oma vertelde dat ze geen dromen heeft. Ze hoopt alleen dat alle kleinkinderen en eigen kinderen heel gelukkig worden. Ze hoopt ook dat er in de toekomst rekening word gehouden met de jeugd van tegenwoordig, want ze vind dat er tegenwoordig veel verwacht word van de jeugd wat vroeger veel minder was. Mijn oma vertelde dat zei in haar jeugd daar veel minder last van had. Vroeger moesten ze wel werken en leren net als de jeugd van nu, maar ze vind het niet vergelijkbaar. Er ligt zoveel druk op de jeugd van nu. Ze had dat zelf niet fijn gevonden als dat vroeger ook zo was. Verder heeft mijn oma geen dromen: “Ik ben gelukkig als iedereen om mij heen gelukkig is.” Ze hoopt wel dat ze het mee mag maken dat ik, mijn zus en mijn nicht ook kinderen krijgen en een eigen gezin hebben, dat zou ze geweldig vinden.
