Op 25 en 26 december vieren ruim twee miljard mensen op de wereld Kerstmis. Waarom juist op deze data en waar komt die naam vandaan?
Verhalen over Jezus zijn terug te vinden in vier Bijbelse boeken, de evangeliën. Tijdens het optekenen van deze verhalen werd vooral aandacht geschonken aan drie levensjaren van Jezus. Het begin van zijn predikingen tot en met de hemelvaart. De predikingen begonnen toen Jezus een dertiger was. Alles voor die tijd was voor de schrijvers niet zo van belang. De bedoeling was om de boodschap centraal te stellen en de hoofdpersoon een goddelijke status te geven. Alledaagse dingen van gewone mensen liet men daarom weg. Of die werden uit het verhaal geschrapt.
Het geboorteverhaal
Het Bijbelse verhaal moest de Romeinse en Germaanse godenverhalen kunnen overtreffen om het nieuwe geloof bij de heidenen te introduceren. Daarom werden de wonderen in het verhaal uitgelicht en dik aangezet. In een wereld zonder de wetenschap en moderne media als internet en tv moest men het doen met verhalenvertellers en religie. Het volk had evenals nu behoefte aan sensatie. Het toen nog nieuwe Bijbelse verhaal met de opzienbarende wonderen was spannend. Huis, tuin en keukenverhalen hoorden daar niet bij. Zo ook de geboorte van Jezus.
Toen het christendom eenmaal was geworteld in de Romeinse wereld ontstond toch de behoefte om meer te weten over wie Jezus nu eigenlijk was. Het struikelblok was dat alle direct betrokkenen allang waren overleden en samen met hen de nodige informatie was verdwenen. Men besloot de evangeliën aan te vullen met een geboorteverhaal. Voorwaarde was daarbij dat het moest aansluiten op de goddelijke status van Jezus.
De grot
Er circuleerden nog wel wat tegenstrijdige mondelinge overleveringen en er waren een paar verboden levensverhalen beschikbaar. En voorspellingen van de profeet Jesaja uit zeven eeuwen voor onze jaartelling. Er werd gekozen voor het verhaal van Jesaja omdat deze de verheven status van Jezus onderstreepte. De grot in de voorspelling van Jesaja kwam ook
voor in het verhaal van de heilige Justinus die het optekende in het jaar 150. Hoewel Justinus zich liet inspireren op het verhaal van Jesaja. De voederbak in het evangelie van Lucas werd eraan toegevoegd. Jesaja gebruikte de ezel in zijn verhalen als metafoor voor wijsheid en de os voor volgzaamheid en doorzettingsvermogen. Deze twee dieren pasten daarom prima in het kerstverhaal.
In het Midden-Oosten werden rond onze jaartelling grotten en spelonken vaak als stal voor het vee gebruikt. De geboorteplaats werd daarom een stal in een grot. De romantische houten stal is pas vele eeuwen later ontstaan toen kunstenaars de geboorte gingen schilderen.
De grot als geboorteplaats heeft ook een diepere betekenis. De geboorte is armoedig. Door vernederingen en armoede te ervaren komt het goddelijke dichter bij het volk te staan. In het begin van de jaartelling leefde het grootste deel van de bevolking in erbarmelijke toestanden en had men behoefte hieruit te ontsnappen. Het kerstverhaal vulde die behoefte aan een hemelse verlosser die hun armoede letterlijk aan den lijve had ondervonden.
Een kleine teleurstelling was dat de verlossing geen materiële voorspoed beloofde. De verlossing begon pas na de dood in ruil voor gehoorzaamheid. De motivatie van volgzaamheid werd verkregen door de introductie van angst: de afgrijselijke martelingen in de hel. Het fijne gevoel van hoop op verbetering na de dood zorgde voor de acceptatie van een zwaar leven, het dragen van een zwaar kruis. Door de geboorte van Jezus te situeren in erbarmelijke omstandigheden kon het volk zich nog beter identificeren met de verlosser.
Bethlehem
Om de baby een goddelijke status te geven werd Bethlehem ingebed in de evangeliën. De geboorteplaats Bethlehem in het geboorteverhaal is zuiver gekozen op basis van voorspellingen van profeten. De koning David was geboren in Bethlehem en Jezus stamt volgens voorspellingen van deze koning af. Het lag voor de hand om het kind juist in dit dorp ter wereld te laten komen. Jozef en Maria woonden een dikke 150 km verwijderd van Nazareth. In een tijd zonder moderne wegen en vervoermiddelen was een erbarmelijke tocht voor een hoogzwangere vrouw een kwelling. Dit onderstreept de vernederingen die zelfs het ongeboren goddelijke kind moest ondergaan. Het verhaal van de herbergier die de hoogzwangere Maria niet wil of kan binnenlaten in zijn etablissement en haar wegstuurt jaagt ook de ongeboren goddelijke baby weg. Dit is een grote vernedering. Deze kwellingen waren nodig om de zonden van de mensheid te kunnen wegnemen. En om Jezus dichter bij het volk te brengen.
De volkstelling van keizer Augustus werd aan het verhaal toegevoegd om de reden van de reis te verklaren. Officieel werden burgers in het Romeinse rijk geteld in hun woonplaats. Niet in de geboorteplaats. Maar dat werd voor het gemak vergeten. De volledige naam van het kind was Jezus van Nazareth. De achternaam was de aanduiding waar iemand was geboren. In dit geval dus in Nazareth.
Geboortedatum
In het Bijbelverhaal slapen de herders buiten, samen met hun schapen. Dit duidt erop dat het geboorteverhaal zich afspeelt in de maanden dat het ’s avonds nog warm is. Om het christendom in West-Europa te kunnen verspreiden werden de heidense feesten ingebouwd in het Bijbelse verhaal. In het Romeinse rijk vierde men op 25 december het feest van de zonnegod. Het lag voor de hand om de geboorte van Jezus juist op die dag te plaatsen. Het Romeinse feest werd ongeveer gelijktijdig gevierd met de zonnewendefeesten van de heidenen. Dat kwam prima uit. Op die manier behielden de kersverse christenen in de vroege middeleeuwen hun populaire feesten hetzij met een Christelijk sausje.
Het jaar nul blijkt bij nader inzien niet het juiste geboortejaar van Jezus te zijn. De schrijvers van de evangeliën worstelden onder andere met het heilige getal zeven en historische gebeurtenissen, zoals de regeringsperiode van koning Herodes. Het moest immers wel kloppen. Onderzoekers komen uit op ongeveer vijf jaar voor het begin van onze jaartelling.
De naam Kerstmis
De Romeinse keizer Constantijn de Grote besloot in het jaar 336 dat op die dag voortaan de mis van Christus moest worden bezocht. De naam Kerstmis, Christmas, was geboren. De naam Weihnachten van onze oosterburen is ontstaan rondom het prachtige verhaal van de kerstnacht, de gewijde nacht. Het Franse Noël is een samensmelting van de laatste letters uit de naam Immanuel dat god betekent en natal, geboorte.
Tweede kerstdag
In het jaar 813 werd in Mainz besloten dat het kerstfeest vier dagen moest duren. Iedere dag van het feest kreeg een eigen focus, zoals kinderen en het vee. Vier dagen bleek voor veel mensen die tijdens de feestelijkheden toch hun dagelijkse bezigheden oppakten iets te veel van het goede. In 1773 werd in ons land besloten om ook de derde kerstdag niet meer te vieren wegens gebrek aan enthousiasme bij de bevolking. Twee dagen feest bleef populair. Vooral omdat het mogelijk was om het kerstfeest zowel bij de familie van vader als bij de familie van moeder te kunnen vieren. Kerstavond was voor het eigen gezin.
In 1815 kregen we in ons land de Zondagswet ingevoerd. Daarin wordt bepaald welke dagen als een zondag worden ingesteld. Eerste en tweede kerstdag werden met die wet een zondag. De wet was streng. Bij overtreding volgde zonder pardon drie dagen gevangenisstraf. Het was voor de melkboer uiterst riskant om op tweede kerstdag aan de voordeur een pond boter af te leveren. De wet werd herzien op 15 oktober 1953. Daardoor zijn op tweede kerstdag de woonboulevards open. Ondanks herhaaldelijke pogingen van twee politieke partijen, VVD en D66, hebben we op tweede kerstdag nog steeds een vrije dag. Dat is te danken aan de ChristenUnie.
Het Gemenebest, Italie, Duitsland, Belgie en Oostenrijk, zijn ook gezegend met een tweede kerstdag. De Amerikanen hebben slechts een kerstdag. Het kerstverhaal is en blijft sprankelend en fris. Dat komt omdat de boodschap ieder jaar weer aansluit op het wereldbeeld van dat moment. Het zorgt voor bezinning en zet aan tot nadenken hoe de maatschappij kan worden verbeterd. Het verhaal van Jozef en de hoogzwangere Maria die een kamer zoeken, maar deze niet kunnen vinden omdat alles vol zit en dan maar in een spelonk moeten overnachten lijkt op verhalen over vluchtelingen die buiten moeten overnachten omdat het opvangcentrum vol is. Reden temeer om het kerstfeest en de diepe gedachte erachter te blijven koesteren.
