Het voordeel van een goed archief en de huidige technologie is dat we hier een ‘dubbelportret’ kunnen plaatsen van Frans Joseph de Graaf, directeur van NBS De Hoogakker. Vijfentwintig jaar geleden stapte Frans Joseph voor het eerst in deze rol (zie bijgesloten artikel) en zijn dynamiek heeft niets aan kracht ingeboet.

Het gesprek met de directeur begint met een foto in min of meer dezelfde pose en je zou bijna zeggen hij vandaag jeugdiger oogt dan toen hij begon. Wat is het geheim van zijn bestendigheid? Hierop geeft hij indirect antwoord, want het wordt duidelijk dat hij zijn leven heeft kunnen wijden aan een thema dat dichtbij zijn hart ligt. “De rol van het onderwijs is alleen maar groter geworden”, zegt hij. “Dat komt doordat de school een belangrijk onderdeel is van de maatschappij. In het onderwijs kan aandacht worden besteed aan de zingeving en het is vormend voor hoe iemand zijn normen en waarden voor het leven ziet.

De maatschappij vraagt nu nog meer van het individu dan ooit tevoren. De druk om te presteren is groter. Dat geldt in brede zin niet alleen voor prestaties op school of bij het werk, maar ook sociaal. Er is, ook onder de jongeren, grote druk om het imago te laten zien van iemand met veel vrienden en een overvol weekendprogramma.” Veel mensen haken af en voelen zich niet passen in die maalstroom. Als je jong bent is afhaken eigenlijk geen optie.

“De school is nu meer dan ooit een plek waar kinderen leren om met elkaar om te gaan. Het gaat in het leven niet alleen om rechten, er zijn ook plichten. Kinderen kunnen op school leren hoe ze een bijdrage kunnen leveren. Voor de individuele ontwikkeling is het belangrijk om te laten voelen ‘jij doet ertoe’, maar de samenhang en de gezamenlijke ontwikkeling is belangrijk voor de maatschappij. Welke waarde geef jij aan jouw leven samen met anderen.”

Deze inzichten en de bevlogenheid om te blijven zoeken naar hoe je die zingeving vorm kan geven, zijn misschien wel een sleutel om de veerkracht van Frans Joseph de Graaf te begrijpen. Zoals in het eerste portret beschreven staat, begon hij na zijn diensttijd als groepsleider op een schippersinternaat. Hij is van mening dat er niks mis is met diensttijd en dat het zelfs zinvol kan zijn om dit weer terug te brengen. “Niet alleen militaire dienst maar ook maatschappelijke dienst zou positief kunnen werken.” Hij zou graag zien dat we terugkeren naar een maatschappij die zorgzaam is naar en voor elkaar. “De rek lijkt een beetje uit ons sociale stelsel te zijn. Het individualisme viert hoogtij maar het maakt mensen niet perse gelukkiger.”

“De school heeft een beperkte invloed, maar als kinderen jong zijn is wat de meester of juf zegt belangrijk. Wij kunnen een zaadje planten. Het gaat niet alleen over kennisoverdracht, maar ook over het begeleiden van kinderen tot jongvolwassenen. De mens is niet gemaakt om alleen op de wereld te zijn. We zijn sociale wezens en ons levensgeluk is evenzeer afhankelijk van de mate waarin je sociaal goed kan functioneren, als van het comfort van je levensstandaard. Hoe je kunt communiceren met anderen en hoe goed je je kunt inleven in een ander helpt bij dat geluksgevoel. Er is nog een hoop dedain over mbo naast hbo en universitaire opleidingen, maar een goede timmerman is tegenwoordig soms beter in staat om de juiste balans te vinden tussen comfort en voldoening.”

Het is echt iets waar de Nutsschool voor staat en in essentie is er niks veranderd; de primaire opdracht voor het Nutsonderwijs is geletterdheid, maar evenzeer spaarzaamheid (een voorloper van de duurzaamheidsgedachte die zo actueel is) en een besef van de collectieve gedachte. “Als we maar een paar stenen in de beek kunnen verleggen, gaat de rivier al anders stromen.”