De vakantie staat weer voor de deur. Veel mensen reizen naar verre oorden om te kunnen ontsnappen aan de sleur van alledag. Een van de hoogtepunten is voor velen een trip naar Indonesië. Bali, Sumatra, Java, eilanden om van te smullen. Natuurlijk worden er tijdens zo’n prachtige reis souvenirs gekocht. Om thuis nog even na te kunnen genieten bij die tastbare snuisterijen.
Je mag niet zomaar alles wat je tegenkomt meenemen. Bij de grens word je door de douane gecontroleerd op bijvoorbeeld beschermde tropische planten, dieren en schelpen. Daarom doen de meeste reizigers dat niet meer. Gelukkig zijn er veel dingen die je wel mee naar de Haagse Beemden en Prinsenbeek kunt nemen, zoals bijvoorbeeld kleding. Toch worden er door wijkgenoten wel eens zaken gekocht die probleemloos het vliegtuig in kunnen maar die eenmaal thuis het dagelijks leven kunnen veranderen in een hel: Javaanse wajangpoppen.
Wat zijn wajangpoppen?
Twaalf eeuwen geleden, om precies te zijn in het jaar 840, wordt het beroemde poppenspel opgetekend in een inscriptie. In 907 wordt de naam Wajang aan de poppenshow toegekend. In eerste instantie worden Hindoeïstische heldenverhalen vertoond voor publiek. Een probleem ontstaat als rond 1540 de Islam een belangrijke godsdienst wordt op Java. Menselijke figuren en goden mogen niet meer worden afgebeeld. Door alleen het silhouet van een pop te tonen wordt de wet omzeild. De karakters zijn voortaan te zien als zeer gedetailleerde schaduwen van de beschilderde wajangpoppen. De personages variëren van uiterst slecht tot engelachtig liefdevol en krijgen tijdens het spel allen een eigen stem. Er is altijd muzikale begeleiding. Naast menselijke figuren en goden spelen ook dieren een rol in de voorstellingen. De poppen worden door de poppenspelers, de Dhalangs, vastgehouden met een stok. Deze is of van hout of van buffelhoorn waaraan een spitse punt is gemaakt. Als de pop tijdens het spel pauze heeft kan de stok worden gestoken in de zachte bast van een bananenplant.
Soorten wajangpoppen
Er zijn drie soorten wajangpoppen. Aan alle soorten zijn beweegbare ledematen bevestigd.
De Wajang Golek poppen zijn van beschilderd hout gemaakt en worden gebruikt tijdens voorstellingen overdag.
De elegante Wajang Klitik poppen zijn van beschilderd plat hout dat kunstig is bewerkt.
De laatste variant zijn de Wajang Kulit poppen die van beschilderd geiten- of buffelleer zijn gemaakt.
Gevaar
De verhalen die de Dhalangs, de poppenspelers, uitbeelden hebben in het verleden vaak een religieuze achtergrond. Vanwege dit religieuze karakter zijn de antieke wajangpoppen ingewijd. Ze hebben allerlei al dan niet duistere rituelen ondergaan, voordat ze mee mogen spelen voor het publiek. De herkomst van de materialen waarvan ze zijn gemaakt is discutabel. Tegenwoordig is dit aspect op de achtergrond geraakt. De wajangpoppen zijn het middelpunt geworden van theater en vermaak. De mystieke schoonheid van de poppen vormt voor veel mensen reden om wajangpoppen te verzamelen.
Omdat het schimmenspel toch iets heeft van geesten en demonen die zich in een donkere zaal voor een verlicht laken manifesteren, is er een griezelige link ontstaan met het beroemde boek van Louis Couperus ‘De stille kracht’. Vooral na de tv-serie uit 1974 die op het befaamde boek is geïnspireerd, is ‘De stille kracht’ in wajangpoppen een eigen leven gaan leiden. Het aanschaffen van antieke wajangpoppen schijnt sindsdien een risico in te houden als ze religieus zijn ingewijd. De stille kracht die de koper in huis heeft gehaald doet dan zijn werking.
De problemen ontstaan als de eigenaar van de wajangpoppen geen respect toont voor de Javaanse kunstwerken en zich laatdunkend uitlaat over de mysterieuze Javaanse cultuur. Ziekten, zelfmoord, bezetenheid en overlijden zonder aanwijsbare reden zijn dan het gevolg. Naast het verbranden van de poppen zijn wijwater en exorcisme de aangewezen middelen om de stille kracht te bestrijden. De pop verkopen, cadeau doen of afgeven bij een kringloopwinkel is not done. Het belast je karma.
Als de eigenaar de wajangpoppen met zorg behandelt en bewaart en de collectie bij elkaar houdt, heeft dit een positief effect. De poppen kunnen dus ook goed doen en beschermen de bewoners van hun verblijfplaats als een trouwe waakse hond. De griezelverhalen hebben ervoor gezorgd dat veel mensen met een boog om wajangpoppen heen lopen als ze deze ergens tegenkomen. Ze zijn er bang van.
Folklore
Volgens verhalen krijgt niet iedereen die ergens een of meerdere wajangpoppen heeft gekocht te maken met de stille kracht. Naar het schijnt is de een is er bevattelijker voor dan de ander. Gelukkig zijn de meeste gruwelverhalen alleen te lezen op internet en nooit te horen op verjaardagsfeestjes of tijdens de lunch in kantine. Maar toch…
