Wie naar kerstliedjes luistert hoort vaak de plantennaam mistletoe voorbij komen. De Engelse naam voor maretak. In het Latijn Viscum album. De plant hoort bij kerst omdat deze al eeuwen lang symbool staat voor geluk, vriendschap en liefde. Vandaar dat er in de liedjes gezongen wordt over elkaar kussen ‘Under the mistletoe’.

Als er ergens met kerst een bosje maretak aan het plafond hangt is het een goed idee om elkaar daaronder te knuffelen, omhelzen of te kussen. Want dat geeft voorspoed. En als je eronder staat dan mag je gekust worden. De ideale plek voor mensen die een partner zoeken.

Gastheren

Het is een plant die al in de Germaanse en Keltische tijd heel belangrijk was. Hij groeit alleen in kalkrijke gebieden op bepaalde soorten loofbomen, meestal appelbomen en populieren. Maar ook de meidoorn, linde, esdoorn, wilg en lijsterbes zijn goede gastheren. Als er eens een maretak werd ontdekt die op een eik groeide, werd deze aan het einde van het jaar, tijdens de midwinterfeesten, als er witte besjes aan groeien plechtig geoogst door de druïde. De eik werd daardoor heilig. Omdat de altijd groene maretak in de winter nogal opviel op de kale loofbomen en juist in die periode maagdelijk witte bessen produceerde werden aan de plant al snel magische en positieve kwaliteiten toegekend. Het midwinterfestival was het feest van het licht. De zon herkreeg weer zijn kracht zodat de natuur weer op gang kon komen. De witte besjes aan de groene maretak die juist in die periode op de dood uitziende bomen groeiden verkregen daarom de status van vruchtbaarheid en kracht.

De druïde, een Keltische geestelijke, klom rond 21 december tijdens een plechtige ceremonie in de eik en oogstte de plant met een gouden sikkel. De maretak werd opgevangen in een wit linnen doek. De plant werd in een bokaal met water gedompeld. Met de vochtige plant werden dan de aanwezigen en hun dieren en mensen besprenkeld met het bijzondere water. Een symbool van kracht, vruchtbaarheid en gezondheid voor het komende jaar. Een gebruik dat later in de katholieke kerkdiensten tijdens bepaalde diensten ook in zwang kwam. De maretak en de bokaal zijn dan vervangen door een luxueuze kwast en een emmer met wijwater.

In de strips van Asterix en Obelix werd het Keltische gebruik verweven in de belevenissen van de druïde Panoramix. Deze gebruikte het sap van de plant als een van de ingrediënten van een drank om onoverwinnelijk te worden. Dat de medicinale werking van de plant geen onzin was, is in onze tijd gebleken. In de kruidengeneeskunde werkt de plant bloedvatverwijdend en daarom bloeddrukverlagend, kankercel remmend en vernietigend en het helpt tegen hoofdpijn en epilepsie. In de middeleeuwen werd de plant voor wrede doeleinden gebruikt. Het ingedikte kooksap werd gebruikt als vogellijm. Als een vogeltje op een tak met lijm neerstreek kwam het diertje niet meer los. De vogeltjes verdwenen in de pasteien van de rijke adel.

Wie de maretak in het wild wil bewonderen zal ze tegenkomen in België en Zuid Limburg. De planten lijken van veraf op ronde vogelnesten en bevinden zich meestal hoog in de bomen. Dat is ook hun natuurlijke bescherming. Ze leven als halfparasieten op de boom. Dat wil zeggen dat ze alleen water en wat mineralen aan de boom onttrekken. Omdat de plant zelf via fotosynthese zijn belangrijkste voedsel kan aanmaken, onttrekken ze het belangrijkste voedsel niet aan de boom. Vogels eten de kleverige besjes en verspreiden de zaden via hun uitwerpselen op andere bomen. Vaak ook wrijven de vogels de kleverige besjes van hun snavel op naburige bomen. Er zijn mannelijke en vrouwelijke planten en de bestuiving is afhankelijk van vliegen. De kleine gele bloemetjes groeien tussen twee blaadjes. De bessen groeien alleen aan de vrouwelijke planten. Een gebied met alleen vrouwelijke planten geeft bessen zonder zaden. De plant groeit centrifugaal. Dat wil zeggen vanuit het centrum. Dat is de reden dat ze bolvormig zijn. De plant groeit langzaam maar kan wel zeventig jaar oud worden. Ze bereiken dan een doorsnede van een meter.

De hoog groeiende maretakken zijn niet veilig voor mensen. Gewapend met lange ladders worden de loofbomen in december beroofd van de mooie planten. Ze worden verkocht op kerstmarkten. Dit biedt een mogelijkheid om daar de plant met de besjes eens van dichtbij te bekijken. Gelukkig werd de plant daarom in Nederland beschermd.

Kwekerijen

Er zijn zelfs kwekerijen zoals in Moergestel en Margraten die via hoogstam appelbomen de planten kweken voor de feestmaanden. In de oksels van de horizontale takken die veel licht vangen kunnen tussen december en maart rijpe besjes worden uitgewreven. Er worden prachtige kerstdecoraties van gemaakt. Alleen daar waar de maretakken te hard groeien wordt gesnoeid om te voorkomen dat de gastheer, de appelboom, te weinig licht in de kroon krijgt. Ook op bruiloften is de maretak populair. Het stimuleert de vruchtbaarheid van de bruid. In Zuid-Europese landen als Spanje moet de maretak vanwege explosieve groei af en toe flink worden weggesnoeid. Daar is de plant niet beschermd. En let wel: eet op de kerstmarkt niet de blaadjes of takjes op! Anders maakt u grote kans om de feestdagen op het toilet door te brengen. De zaden van de besjes zijn nog giftiger. Gelukkig zit niet in iedere bes een zaadje.